ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Ξεστή 3

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Η ΚΡΥΠΤΗ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑΣ

 

Η Πότνια Θηρών, καθισμένη στο θρόνο δέχεται τις προσφορές των κρόκων  από τις ιέρειες που αδειάζουν τα καλάθια τους μπροστά της.

Ακρωτήρι Σαντορίνης, αριστερά μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο, το πρώτο κτιριακό συγκρότημα πριν ακόμη μπούμε στην οδό Τελχίνων, είναι η Ξεστή 3.

Ενα οικοδόμημα σημαντικό από κάθε άποψη. Πρώτα, γιατί, όπως πιστεύουν οι αρχαιολόγοι-ανασκαφείς του, αυτός ο χώρος είναι ιεροτελεστικός, όπως προδίδει τόσο η διαρρύθμισή του, όσο και ο πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος στους περισσότερους τοίχους του.

Ενας χώρος μαγικός!

Και σε μια δεύτερη ανάγνωση, μια μαγική κρύπτη.

Μια ιερή κρύπτη, που έχει να κάνει με την αιωνιότητα. Την αιωνιότητα, που υποδηλώνεται στη ζωφόρο με τις σπείρες, και θα μπορούσε κάλλιστα να είναι τομές κρόκων, με όσα μπορεί να σημαίνει για μια προϊστορική λατρεία αυτός ο βολβός που θάβεται στη γη και αναθάλλει.

 

Η Caldera, ένα γεωλογικό θέατρο, όπως το δημιούργησε η μεγάλη έκρηξη του 17ου π.Χ. αιώνα,
που έθαψε κάτω από τις στάχτες και τη λάβα τον πολιτισμό του Ακρωτηριού.

Ο χώρος στην Ξεστή 3 φιλοξενεί πολλές μορφές στις τοιχογραφίες του, και οι μορφές αυτές είναι φανερό ότι έχουν να κάνουν με τις τελετουργίες για τις οποίες ήταν προορισμένο αυτό το κτίριο.

Οι άνθρωποι αυτοί, γυναίκες, άνδρες και έφηβοι, που τοιχογραφούνται στην Ξεστή 3 είναι μυσταγωγοί, κατά ένα τρόπο, λατρευτές, μύστες και τελετουργοί. Το δηλώνουν οι κινήσεις τους, τα αγγεία που κρατούν, το παρουσιαστικό τους εν γένει.

Αξίζει συνεπώς να παρατηρήσουμε όλα αυτά τα πρόσωπα, αρχίζοντας από την τοιχογραφία στο βόρειο τοίχο του δωματίου 3α, που βρίσκεται στον πρώτο όροφο του κτιρίου.

 

Μια από τις Ιέρειες αδειάζει το καλάθι με τους κρόκους που έχει μαζέψει μπροστά στην Πότνια Θηρών.

 

Εδώ συναντάμε την πιο σημαντική μορφή, που απεικονίζει τη θεότητα, την Πότνια Θηρών, καθισμένη σε θρόνο να δέχεται τις χοές των κρόκων από τις ιέρειες-λατρεύτριές της.

Το τοπίο που δηλώνεται στο φόντο είναι ένα λιβάδι με κρόκους, ενώ η μορφή της θεότητας κάθεται σε ένα βαθμιδωτό θρόνο και πλαισιώνεται δεξιά και αριστερά από ένα Γρύπα σε τέλεια ζωγραφική απόδοση και από ένα γαλάζιο πίθηκο.

Πίσω από τον γαλάζιο πίθηκο εικονίζεται μια γυναικεία μορφή να αδειάζει το καλάθι της με τους κρόκους που έχει μαζέψει, σε ένα πανέρι που βρίσκεται στη βάση της βαθμιδωτής κατασκευής, μπροστά από τη θεότητα.

Η Πότνια Θηρών,  η μορφή της θεότητας δηλαδή, είναι αυτή που εντυπωσιάζει με την εμφάνισή της. Φοράει μακριά Μινωϊκή φούστα με πτυχές, από λεπτό ύφασμα, και γαλάζιες ταινίες. Στο πάνω μέρος του κορμιού της φοράει ένα αραχνοϋφαντο πουκάμισο, που είναι ανοιχτό μπροστά και αφίνει ακάλυπτο το στήθος. Το διάφανο ύφασμα του χιτώνα της κοσμείται και αυτό με γαλάζιες ταινίες και στο φόντο του διακρίνονται καθαρά άνθη του κρόκου ζωγραφισμένα στη σειρά, όπως άλλωστε και σε όλο το ρούχο της.

Είναι προφανές ότι η θεότητα εκτός των άλλων προσδιορίζεται με συμβολικό τρόπο από τους κρόκους, που δεν είναι παρά σύμβολα ευγονίας και αιωνιότητας. Τα διάσημα, που διακρίνουν πιθανόν αυτή την προϊστορική θεότητα.

Η θεότητα πλαισιώνεται (και προσδιορίζεται) από ζώα, πουλιά και έντομα που δηλώνουν το τρισυπόστατον της Πότνιας Θηρών, με το φίδι να την προσδιορίζει θεά των εγκάτων, τον πίθηκο να την ορίζει θεά στην επιφάνεια της γής και τις λιβελούλες να επισημαίνουν την κυριαρχία της θεότητας και στον αέρα.

H περίτεχνη κώμωση της θεάς εντυπωσιάζει, όπως και τα βαρύτιμα, όσο και θαυμαστής τέχνης κοσμήματα στο λαιμό (περιδέραια με πάπιες και λιβελούλες από χρυσό και ορεία κρύσταλλο), ανάμεσα στα μαλλιά (χρυσό διάδημα, αλλά και ένα κορδόνι από χρυσούς κόμπους, που διατρέχει τους βοστρύχους της, πλεγμένο ανάμεσά τους), στα αυτιά (μεγάλα στρογγυλά χρυσά σκουλαρίκια-κρίκους) και στα μπράτσα.

Εκτός από την Πότνια Θηρών, και οι ιέρειες που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες της Ξεστής 3 είναι ντυμένες με εξαιρετικής ποιότητας υφάσματα και φορούν επίσης εξαίσια κοσμήματα.

 

Οι κροκοσυλλέκτριες στον ανατολικό τοίχο του δωματίου 3α του πρώτου ορόφου της Ξεστής 3

Στον ανατολικό τοίχο του δωματίου 3α, στον πρώτο όροφο απεικονίζονται δυο κροκοσυλλέκτριες σε ένα βραχώδες τοπίο κατάφυτο από κρόκους. Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για μια Ιέρεια και την ακόλουθό της.

Η γυναικεία μορφή στο αριστερό μέρος της τοιχογραφίας είναι η ιέρεια, ντυμένη με εντυπωσιακό τρόπο, με ανοιχτό, διαφανή χιτώνα, ώστε να φαίνεται το στήθος της, στολισμένη με βαρύτιμα κοσμήματα και τα κοντά μαλλιά της χτενισμένα σε πολλές μικρές σπείρες, με ένα μπλέ διάδημα λίγο πιο πάνω από το μέτωπο.

Η νεαρή κροκοσυλλέκτρια με το ξυρισμένο κεφάλι, που αποδίδεται με μπλε χρώμα.

 

Η νεαρή γυναίκα στο δεξιό μέρος της τοιχογραφίας είναι ένα κορίτσι, που βρίσκεται στην ηλικία της ήβης. Το νεαρόν της ηλικίας της προσδιορίζεται από το γεγονός ότι το κεφάλι της είναι ξυρισμένο, γι’ αυτό και αποδίζεται με γαλάζιο χρώμα.

 

Καταπληκτικό φόρεμα από φίνα υφάσματα, βαρύτιμα κοσμήματα στο λαιμό, στα αυτά και στα μαλλιά,
και ένα άκρως εντυπωσιακό κομπολόϊ στο χέρι.

 

Μόνο μια τούφα από τα μαλλιά της διατηρείται πάνω από το μέτωπο και μια δεύτερη λίγο μεγαλύτερη σχηματίζει μια ουρά στο πίσω μέρος του κεφαλιού της. Φοράει και αυτή διάδημα, μεγάλα στρογγυλά (χρυσά) σκουλαρίκια, και κοσμήματα τόσο στους καρπούς των χεριών της, όσο και στους αστραγάλους. Στα μπράτσα της διακρίνονται επίσης χρυσά κοσμήματα που απεικονίζουν άνθη παπύρου.

Το  ξυρισμένο κεφάλι της νεαρής ιέρειας, όπως και τα κεφάλια των εφήβων που θα δούμε σε άλλη τοιχογραφία της Ξεστής 3, παραπέμπουν στη Φαραωνική Αίγυπτο της περιόδου του Νέου Βασιλείου, εποχή αντίστοιχη με την περίοδο αυτών των τοιχογραφιών στη Σαντορίνη.

Στο μεσαίο διάδρομο έξω από το δωμάτιο 3β του ισογείου, θα βρούμε τα γυμνά αγόρια με τα ξυρισμένα κεφάλια. Για την ακρίβεια, δεν πρόκειται για διάδρομο, αλλά για ένα από τα τρία ανοίγματα ενός πολυθύρου, που αντιστοιχεί στο δωμάτιο 3β.

Εκτός από τα δυο γυμνά αγόρια της τοιχογραφίας του διαδρόμου, υπάρχει ένα ακόμη αγόρι γυμνό και αυτό, και με ξυρισμένο το κεφάλι του, στο βόρειο διάδρομο, ενώ στο δυτικό τοίχο εικονίζεται ένας ώριμος άνδρας, καθιστός, που φοράει Μινωϊκό περίζωμα.

Και τα τρία γυμνά αγόρια δείχνουν να κατευθύνονται προς αυτόν τον ώριμο άνδρα, που βρίσκεται στο επίκεντρο μιας τελετουργικής διαδικασίας. Ο άνδρας αυτός κρατάει ένα πήλινο σκεύος και με την κίνησή του δείχνει να εκχέει το περιεχόμενό του.

Τα δυο από τα τρία αγόρια κρατούν και αυτά στα χέρια τους αγγεία, ενώ το τρίτο κρατάει ένα ύφασμα.

Τα κεφάλια και των τριών αγοριών είναι ξυρισμένα (αποδίδονται με μπλε χρώμα) και έχουν μόνο δυο τούφες μαλλιά πάνω από το μέτωπο και στο πίσω μέρος της κεφαλής.

Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι τόσο ο άνδρας, όσο και τα τρία αγόρια συμμετέχουν σε μια τελετή μύησης, και ότι ένα από αυτά τα τρία γυμνά αγόρια πρόκειται να φορέσει το περίζωμα (το ύφασμα που φαίνεται να κρατάει στα χέρια του το ένα αγόρι), δείγμα της ενηλικίωσής του.

 

Η τοιχογραφία με τα δυο γυμνά αγόρια στο μεσαίο διάδρομο των πολυθύρων του δωματίου 3β στο ισόγειο της Ξεστής 3.

 

Το ύφασμα που κρατάει στα χέρια του αυτό το αγόρι, εκτιμούν οι αρχαιολόγοι ότι είναι το περίζωμα
που θα φορέσει στη διάρκεια της μυητικής τελετής για την ενηλικίωσή του.

 

Αυτός ο άνδρας με το Μινωίκό περίζωμα είναι η κεντρική μορφή στην τελετή μύησης των αγοριών.

Αυτά είναι τα πρόσωπα που διασώζονται στις τοιχογραφίες των δωματίων στην Ξεστή 3. Τα πρόσωπα αυτά κατά ένα τρόπο μπορούν να χωριστούν σε δυο διαφορετικές ομάδες. Μια ομάδα είναι η Θεά με την ιέρεια και τις κροκοσυλλέκτριες. Η άλλη ομάδα είναι αυτή των γυμνών αγοριών και του άνδρα.

 

Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται οι λάβες του ηφαιστείου της Σαντορίνης στο κέντρο της Καλντέρας. Πίσω, στην κορυφογραμμή, στα ικριώματα της Καλντέρας, χορεύουν με κείνο το μοναδικό τρόπο τους οι οικισμοί της Θήρας, τα Φηρά, το Φηρό Στεφάνι, το Ημεροβίγλι.

Στην πρώτη περίπτωση, με την ομάδα των γυναικών που μαζεύουν κρόκους διακρίνομε εύκολα ένα τελετουργικό λατρείας. Μια γιορτή της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, που έχουμε και την επιφάνειά της στο βωμό, όπου η ιέρεια και οι κροκοσυλλέκτριες αδειάζουν μπροστά της τα πανέρια με τους κρόκους που έχουν μαζέψει.

Είναι επίσης φανερό ότι η γιορτή αυτή γίνεται Φθινόπωρο, αν πάρουμε υπ’ όψη μας ότι το Φθινόπωρο είναι η εποχή που ανθίζουν οι κρόκοι.

Μια ακόμη παρατήρηση που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι η Μεγάλη Μητέρα Θεά, όπως απεικονίζεται σ’ αυτή τη μοναδική τοιχογραφία, είναι «κατ’ εικόνα και ομοίωση» των γυναικών, που προσέρχονται στον βωμό της για τις προσφορές των κρόκων. Είναι όλες τους, Θεά, Ιέρειες και Κροκοσυλλέκτριες στολισμένες με βαρύτιμα κοσμήματα, φορούν εξαιρετικού γούστου και ποιότητας φορέματα από λεπτά και φίνα υφάσματα, που τονίζουν τη θηλυκότητα και τη γοητεία τους.

Η άλλη ομάδα, με τα γυμνά αγόρια και τον άνδρα, όπως μαρτυρούν τα σκεύη και τα αντικείμενα που κουβαλούν, είναι έτοιμη για μια τελετουργία διαφορετική από εκείνη των γυναικών που είδαμε πριν.

Όλα δείχνουν ότι πρόκειται για μια τελετή μύησης, που έχει να κάνει με την ενηλικίωση ενός από τα γυμνά αγόρια που συμμετέχουν. Πιθανόν, εκείνου που κρατά τη λουρίδα με το ύφασμα, που κατά τη διάρκεια της τελετής, το ύφασμα αυτό θα γίνει για πρώτη φορά το περίζωμά του.

 

Αυτό το αγόρι βλέπουμε να κρατάει πολύ προσεκτικά ένα αγγείο. Με το ένα χέρι του το κρατάει από τη λαβή, όμως, απ’ ότι φαίνεται, το αγγείο είναι γεμάτο και βαρύ, ώστε να μη μπορεί να συγκρατηθεί μόνο από τη λαβή, και έτσι βλέπουμε το αγόρι να συγκρατεί και με το άλλο χέρι του το βαρύ (γεμάτο) αγγείο από κάτω.

 

Τα σκεύη με το νερό που κρατούν τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο τελετουργικό, μας προϊδεάζουν για τους απαραίτητους καθαρμούς που απαιτούνται σ’ αυτή την τελετή. Δεν μπορούμε όμως να ξέρουμε άλλες λεπτομέρειες παρατηρώντας αυτές και μόνο τις εικόνες. Ούτε βεβαίως έχουν διασωθεί κάποια κείμενα στη Γραμμική Α΄ (παραμένει αμετάφραστη) ή τη Γραμμική Β΄, για το τελετουργικό της τελετής της ενηλικίωσης ενός εφήβου.

Ωστόσο, αυτές οι ίδιες οι εικόνες παραπέμπουν με σχετική ευκολία σε ανάλογες τελετές που συμβαίνουν στη Φαραωνική Αίγυπτο την ίδια εποχή. Οι ομοιότητες των εικόνων της μιας και της άλλης περιοχής δεν αμφισβητούνται. Επιπλέον, η προϊστορική Θήρα και η Φαραωνική Αίγυπτος, όπως και η Ανακτορική Κρήτη έχουν αρκετούς δεσμούς, επικοινωνία και συναλλαγές.

Από τη Φαραωνική Αίγυπτο όμως, εκτός από τις εικόνες έχουν σωθεί και άλλες περιγραφές για μια τελετή παρόμοια ή αντίστοιχη με αυτή που παρακολουθούμε στους τοίχους με τα γυμνά αγόρια στην Ξεστή 3 της Σαντορίνης.

Έτσι, μπορούμε να έχουμε μια καλή γνώση αυτού του τελετουργικού της ενηλικίωσης των αγοριών, που μας διασώζει εικονογραφικά η Ξεστή 3, σαν ένα ανοιχτό βιβλίο.

 

ΝΙΚΟΣ  ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Τριπόταμος Τήνου, 22 Απριλίου 2006

 

Υ.Γ. Στα δημοσιεύματα αυτής της ιστοσελίδας, που αφορούν στις ανασκαφές του 2005 στο Μόχλος και στο εύρημα με τη λιβελούλα, γίνονται συνεχείς αναφορές στην «Ξεστή 3» και στην τοιχογραφία με τη Μεγάλη Μητέρα Θεά, για το κόσμημα με τις λιβελούλες που φοράει στο λαιμό της. Έκρινα έτσι χρήσιμο να υπάρχει και αυτό το δημοσίευμα για την Ξεστή 3, για να υπάρχει μια σαφέστερη και ολοκληρωμένη εικόνα.



zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα