ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Πέτρα, φως και μια ελιά που αναδεύεται στον ήλιο.

 

ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΣ

Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ

 

Έχει τη μορφή κάστρου, χωρίς να υπάρχει περιτείχιση και εν τούτοις, όταν έκλειναν οι εξωτερικές πύλες του χωριού, ο οικισμός όλος γινόταν ένα σπίτι.

Όπως το ρόδι που κλείνει καλά μέσα στη φλούδα όλα τα σπειριά του.

Από την άλλη, το χωριό Τριπόταμος της Τήνου έχει τη μορφή Λαβυρίνθου. Μια δαιδαλώδης αρχιτεκτονική λαϊκότροπη κατασκευή, με θολωτούς, σκεπαστούς δρόμους, και πάνω τους κτισμένα τα σπίτια. Σχεδόν όλο το χωριό έχει δρόμους-τούνελ.

Ένας καστρομορφικός Λαβύρινθος.

 

Να γιατί αυτό το χωριό είναι στ αλήθεια ο Λαβύρινθος του ήλιου.

 

Αυτή είναι η ιδιοτυπία αυτού του χωριού και ταυτόχρονα η αρχιτεκτονική του αξία, μαζί με ένα πλήθος από άλλες αρχιτεκτονικές λύσεις, προορισμένες να εξυπηρετούν (στο παρελθόν κυρίως) πρακτικές ανάγκες των κατοίκων.

Πολλές φορές άλλωστε μέχρι σήμερα ο Τριπόταμος έχει βρεθεί στο «μικροσκόπιο» πολυτεχνικών και αρχιτεκτονικών σχολών, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό.

Η Ουρανία Διαμαντοπούλου είναι Αρχιτέκτων, με σημαντική εμπειρία από την αρχιτεκτονική των Κυκλάδων και ιδιαίτερα της Τήνου. Παράλληλα, τη διακρίνει μια σπάνια ευαισθησία, που ξεπερνά τον στείρο επαγγελματισμό και την κάνει να βλέπει τα πράγματα με ένα μάτι ερευνητή, που έχει συχνά τη διάθεση και το κουράγιο να θέλει να προστατεύει αυτό που υπάρχει και αξίζει.

* Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει τον Τριπόταμο από αρχιτεκτονικής άποψης, κυρία Διαμαντοπούλου;

-  Το χωριό αυτό διακρίνεται από ένα πολύ συνεκτικό ιστό, σε βαθμό που το κάθε σπίτι θα έλεγα ότι εξαρτάται απόλυτα από το διπλανό του και όλα μαζί αποτελούν ένα σύνολο, που λειτουργεί έτσι.

 

Όλη η σοφία και η μαεστρία του λαϊκού τεχνίτη συνοψίζεται σ’ αυτά τα τόξα.

 

* Σαν ένα σπίτι δηλαδή;

- Κάπως έτσι. Για να επισκευάσεις ένα σπίτι πρέπει να πάρεις υπ’ όψη σου την κατάσταση του διπλανού. Αλλά και η αντοχή του κάθε σπιτιού εξαρτάται από την κατάσταση τόσο των δικών του τοίχων, όσο και των τοίχων των γειτονικών του σπιτιών. Θα έλεγα ότι αυτοί όλοι οι τοίχοι συνεργάζονται κατά ένα τρόπο για να σηκώνουν τα φορτία που μεταφέρουν.

* Μόνο στον Τριπόταμο συμβαίνει αυτό;

- Όχι, είναι κάτι που χαρακτηρίζει τα περισσότερα χωριά της Τήνου, με τη διαφορά ότι εδώ στον Τριπόταμο είναι και πιο έντονα αλλά και πιο ορατά αυτά τα χαρακτηριστικά.

* Να πάμε στα αρχιτεκτονικά του γνωρίσματα και από πλευράς αισθητικής.

- Ο Τριπόταμος είναι ένα θαύμα από αυτή την άποψη. Μια σοφή γεωμετρία όγκων και σχημάτων, που εξυπηρετούν ταυτόχρονα καθαρά πρακτικές ανάγκες. Από αυτή την άποψη ο Τριπόταμος θα έλεγα ότι είναι ένα μεγάλο, αν όχι και μοναδικό για ορισμένα πράγματα, σχολείο αρχιτεκτονικής.

* Το μεγάλο ευτύχημα είναι ότι αυτό το χωριό δεν έχει πειραχτεί ούτε στο ελάχιστο. Ο αρχιτεκτονικός του ιστός έμεινε αλώβητος.

- Ναι. Ο πυρήνας του οικισμού δεν έχει αλλάξει στο παραμικρό. Οι επισκευές, όπου έχουν γίνει έχουν σεβαστεί τη φυσιογνωμία του χωριού. Το πολύ έντονο χαρακτηριστικό του Τριπόταμου είναι νομίζω οι δρόμοι του. Οι περισσότεροι δρόμοι είναι στοές με πολύ ενδιαφέρουσες διασταυρώσεις. Εκεί ο λαϊκός τεχνίτης-αρχιτέκτονας έχει κάνει πραγματικά θαύματα. Τα σύνολα των καμαρών σ’ αυτές τις διασταυρώσεις είναι έργα τέχνης. Αυτές οι διασταυρώσεις, όπως και οι δρόμοι-στοές εξασφαλίζουν στον Τριπόταμο μια αξιοπρόσεκτη μοναδικότητα.

 

Ένα εκπληκτικό σύμπλεγμα από τόξα, θόλους και καμάρες, στην καρδιά του τριπόταμου. Το σπίτι δεξιά με τις κίτρινες πόρτες είναι του Κορνήλιου Καστοριάδη, που περνούσε τα καλοκαίρια του εδώ.

 

* Ο Τριπόταμος είναι μια ιδιότυπη καστροκατασκευή. Ένα κάστρο χωρίς περιτείχιση, αλλά με πόρτες εισόδου-εξόδου, που εξασφάλιζαν απόλυτο έλεγχο στο χωριό.

-  Πράγματι, το χωριό έχει τη μορφή κάστρου. Οι πόρτες εισόδου και εξόδου ορίζουν ακόμη και σήμερα τους δρόμους που οδηγούν στο χωριό. Το χωριό έχει μια ραχοκοκαλιά, ένα άξονα με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά. Αυτή είναι περίπου και η κατεύθυνση του κεντρικού δρόμου που το διατρέχει.

Ακόμη ένα χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό σύνολο από την λαβυρινθική υπόσταση του Τριπόταμου.

* Ίσως η μορφή αυτή που έχει το χωριό να έχει κάνει και τους κατοίκους του να είναι ο ένας δίπλα στον άλλο, σαν μια οικογένεια. Ο Τριπόταμος είναι μια πολύ σφιχτά δεμένη κοινωνία.

- Πιθανόν. Ο ιστός του χωριού είναι πολύ συνεκτικός, πολύ σφιχτός, με πυκνή δόμηση, χωρίς καθόλου ενδιάμεσα κενά, από σπίτι σε σπίτι. Τα σπίτια είναι μπλεγμένα μεταξύ τους και αυτό συντελεί στο να υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον αισθητικό αποτέλεσμα.

»Θα έλεγα ότι τα σπίτια σ’ αυτό τον πυκνό ιστό του οικισμού έχουν γίνει ουσιαστικά ένας ενιαίος σχεδόν, φέρων οργανισμός και γι’ αυτό δεν έπεσαν ακόμη και τα σπίτια που έμειναν ακατοίκητα και είχαν εγκαταλειφθεί για αρκετό χρονικό διάστημα.

»Εντύπωση προκαλεί επίσης η πλοκή των αξόνων του οικισμού, όπως τους βλέπεις από πάνω. Εύκολα μπορείς να διακρίνεις ότι ο άξονας-δρόμος φαίνεται ότι είναι και η αρχή της δόμησης ολόκληρου του οικισμού.

 

Ο κεντρικός δρόμος που διατρέχει το χωριό, με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά.

 

* Ο Τριπόταμος είναι γεμάτος φωτογραφικές γωνιές και όψεις.

- Το ίδιο είναι και για ένα αρχιτέκτονα, που βρίσκει ένα πλήθος πράγματα για αποτύπωση και για μελέτη. Θα ήθελα να προσθέσω ότι εκτός από την εξωτερική όψη, τα σπίτια αυτά έχουν ενδιαφέρον και στο εσωτερικό τους. Είναι φτιαγμένα με μια θαυμαστή οικονομία, αξιοποιώντας και τον παραμικρό χώρο. Τα κατώγια έχουν ένα σωρό πράγματα, αποθηκευτικούς χώρους ρακιζιά, πατητήρια. Από μια άποψη πολλά κατώγια παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.

* Λίγο ως πολύ βέβαια, η διαρρύθμιση των σπιτιών εσωτερικά έχει ένα τυπικό στις Κυκλάδες, που ακολουθείται και στην Τήνο. Αυτό που χαρακτηρίζει όμως τον Τριπόταμο είναι η λαβυρινθική του υπόσταση, που κάνει όλο το χωριό να μοιάζει με ένα σπίτι.

- Μα, είναι στ’ αλήθεια ένας Λαβύρινθος αυτό το χωριό. Και αυτός ο Λαβύρινθος των δρόμων λειτουργεί και ως ένας θαυμάσιος αεραγωγός, με κλιματιστικό ρόλο, να το πω έτσι. Αυτοί οι δρόμοι-στοές είναι πολύ δροσεροί το καλοκαίρι και εξασφαλίζουν νομίζω δροσιά και στα σπίτια που είναι πάνω τους.

Και εκεί που τελειώνουν οι στοές, οι δρόμοι παραμένουν στενοί, λευκοί, γεμάτοι γλάστρες και λουλούδια.

Το χωριό έχει στην πλάτη του τον γυμνό βράχο του Ξώμπουργου, που φιλοξενεί τα ερείπια της Μεσαιωνικής πόλης της Τήνου, ενώ μπροστά ακριβώς από αυτό τον βράχο, στη νότια πλευρά του, εκτείνονται τα ερείπια της πόλης των Προϊστορικών, αλλά και των Γεωμετρικών χρόνων.

Στο Νότο, ο Τριπόταμος βλέπει μέσα από ένα άνοιγμα τη Δήλο.

Και τις φορές που βγαίνεις από τον Λαβύρινθο, παραμονεύει ένα βαθύ μπλέ ουρανός ανάμεσα, πάνω από τους τοίχους με το παχύ στρώμα του ασβέστη.

 

Είναι από τα αρχαιότερα χωριά των Κυκλάδων, χτισμένο, όπως όλα δείχνουν, σε μια θέση ιδιαίτερα σημαντική. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στα Θυρίδια, ούτε 500 μέτρα βόρεια του χωριού, έχουν δώσει σημαντικά ευρήματα, ενώ η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή συνεχίζεται.

 

Ακόμη ένας φεγγίτης για το φως σ’ αυτό τον εξαίσιο λαβύρινθο των Κυκλάδων.

 

Αυτή η Λότζια είναι μια από τις Πύλες εισόδου-εξόδου στο χωριό.

 

«Εκτός από τους δρόμους στον Τριπόταμο υπάρχουν και οι ταράτσες, οι στέγες των σπιτιών. Μπορεί κάποιος να περπατήσει όλο το χωριό από τις στέγες των σπιτιών. Εμείς έτσι κάναμε όταν ήμασταν μικροί, αλλά το ίδιο έκαναν πολύ συχνά και οι μεγάλοι». Η παρατήρηση αυτή ανήκει στον Αντώνη Σιώτο, Λυκειάρχη σήμερα στο Λύκειο της Τήνου, που είναι γέννημα-θρέμμα, όπως καμαρώνει ο ίδιος. του Τριπόταμου.

 

Ο Τριπόταμος, όπως φαίνεται από το Νότο. Πίσω του διακρίνεται το εντυπωσιακός βράχος του Ξώμπουργου.

 

Η ζωή των κατοίκων αυτού του χωριού έχει το ίδιο βασικό γνώρισμα με τη μορφή της αρχιτεκτονικής δομής του. Είναι μια κοινωνία σφιχτά δεμένη, που διατηρεί τις παραδόσεις του χωριού, ορισμένες από τις οποίες έχουν ένα απόκρυφο ή μυστικιστικό χαρακτήρα, με ζωή πολλών εκατοντάδων χρόνων.

Το έθιμο του «Κάβου», που διεξάγεται την ημέρα των Χριστουγέννων, συνεχίζεται την Πρωτοχρονιά και εξακολουθεί όλο το χρόνο, μέχρι να κλείσει τον ενιαύσιο κύκλο του τα επόμενα Χριστούγεννα, δίνει ένα μέτρο της συνοχής που χαρακτηρίζει την κοινωνία του Τριπόταμου.

Βασικό στοιχείο του εθίμου είναι το κοινό τραπέζι που γίνεται την ημέρα των Χριστουγέννων, στο οποίο παρακάθονται μόνο οι αρχηγοί των οικογενειών του χωριού και πριν καθίσουν σ’ αυτό το γεύμα συμφιλιώνονται, αν τυχόν κάποιοι από αυτούς είχαν καυγαδίσει στη διάρκεια του χρόνου που πέρασε. Σ’ αυτό το κοινό τραπέζι συζητούν και για τις ανάγκες του χωριού.

 

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά σταυροδρόμια στον Δαιδαλικό Τριπόταμο. Φάλτσα στις γωνιές για να χωράνε τα φορτωμένα ζώα να περάσουν και περίτεχνοι συνδυασμοί των τόξων, που εκτός από το αισθητικό αποτέλεσμα είναι και γερές κατασκευές, αφού πάνω τους στηρίζονται τα σπίτια.

 

 

Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το έθιμο, που η διεξοδική περιγραφή του έχει μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά απαιτεί και πολύ χώρο. Να επισημανθεί ωστόσο, ότι σ’ εκείνο το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι τα φαγητά είναι τα ίδια εδώ και αιώνες, ενώ απαγορεύεται να προστεθεί ή να αφαιρεθεί το παραμικρό.

Ο Κάβος χάνεται στο λευκό Λαβύρινθο του Τριπόταμου, ενώ το χωριό ακολουθεί τον αρχαίο μυστικό του δρόμο, μέσα από δικούς του κώδικες και γνωρίσματα.

 

 

 

Υ.Γ. Το θέμα αυτό δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ως3» τον Μάϊο του 2007. Θέλω όμως να προσθέσω εδώ, ότι ο Τριπόταμος είναι το δεύτερο χωριό μου, μετά τη Λάστρο και έχει ένα σημαντικό κομμάτι από την αγάπη μου.

 

Νίκος Ζερβονικολάκης

Αθήνα 8 Ιουλίου 2007

 



zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα