ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος V, Σαντορίνη

 

Η

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ

ΘΗΡΑ

Μια Συναρπαστική Ανασκαφή

 

Πολλά χρόνια μετά την τελευταία φορά, που τον είχα δει, ξαναπερνούσα την πόρτα του αρχαιολογικού χώρου της Προϊστορικής Θήρας, στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, περίπου ένα χρόνο μετά την επαναλειτουργία του. Είχε παραμείνει κλειστός για πολλά χρόνια (από το 2005), ύστερα από το ατύχημα με την κατάρρευση του στεγάστρου του.

Είχα στο μυαλό μου την τελευταία εικόνα που ήξερα από το Ακρωτήρι και περνώντας την πόρτα του καινούριου στεγάστρου βρέθηκα μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη γι’ αυτό που έβλεπα.

Μου πήρε λίγη ώρα να προσανατολιστώ, γιατί τα πολλά χρόνια που είχα να τον δω και οι αλλαγές, με δυσκόλεψαν στην αρχή.

Τώρα είχα με την πρώτη ματιά την αίσθηση του τρόπου, που αυτή η πόλη τυλίχτηκε στη λάβα, καθώς αυτή όρμησε πάνω της να την καταπιεί.

Είναι η εικόνα που βλέπω στις πόρτες και τα ανοίγματα στην Ξεστή3. Μια βίαιη εισβολή των εκτοξευμάτων του ηφαιστείου, λες και αυτή η λάβα ρέει ακόμη, με το κοίλο της ορμής της να εκπορθεί κάθε άνοιγμα.

Η ανασκαφή σώζει πρωτίστως αυτή την αίσθηση και αυτό είναι ένα θαύμα. Μια εναργής εικόνα της καταστροφής, σε όλη της τη λεπτομέρεια, σχεδόν κινηματογραφική, πολλούς αιώνες πριν από τον κινηματογράφο.

 

Η προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι, κάτω από το νέο της σκέπαστρο.

 

Παρ’ ότι έχω σχεδιάσει να κάνω μια πρώτη δοκιμαστική φωτογράφιση του χώρου, η εικόνα που έχω μπροστά μου με παρασέρνει σε πολλές σκέψεις, έτσι που ατονεί η προσπάθεια της φωτογράφισης. Στην πραγματικότητα ξαναβλέπω αυτό το χώρο από την αρχή κι ας τον έχω δει πρώτη φορά το 1966. Οι κολώνες που στηρίζουν το σκέπαστρο οδηγούν κάθε σκέψη μου βαθιά στα σπλάχνα της πόλης, συμπληρώνοντας έτσι μια εικόνα, που πρέπει κυρίως να τη φανταστώ.

 

Τα Διπλά Κέρατα, φτιαγμένα από ηφαιστειακό τόφφο.

 

Στην Πλατεία των Διπλών Κεράτων η εικόνα έχει αλλάξει εντελώς από αυτή που ήξερα. Ωστόσο, από τον εξώστη που έχει δημιουργηθεί, δίνεται η ευκαιρία για μια σχεδόν πανοραμική θέαση στο χώρο και για μια κατόπτευση στο Κτηριακό συγκρότημα Δ΄, με τα Διπλά Κέρατα στην ανατολική (;) του πρόσοψη.

Σ’ αυτό το συγκρότημα, στο Δωμάτιο Δ2 βρέθηκε η Τοιχογραφία της Άνοιξης (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα).

Θα ήθελα να δω από κοντά τα αυτά τα Διπλά Κέρατα, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους. Είναι λαξευμένα σε ηφαιστειακό τόφφο, ωστόσο, είναι πανομοιότυπα στο σχήμα με πολλά άλλα, κατασκευασμένα από πηλό, που έχουν βρεθεί σε διάφορες Μινωικές θέσεις στην Κρήτη.

Μετά τα άνδηρα που έχουν θέα προς το Συγκρότημα Δ, η εικόνα είναι για μένα άκρως συγκινητική, γιατί είναι μια εικόνα, που με φέρνει πίσω στην πρώτη μου επίσκεψη στο Ακρωτήρι, το 1967, όταν ανακάλυψε ο αρχαιολόγος Σπύρος. Μαρινάτος την «Αποθήκη των πίθων», όπως την ονόμασε ο ίδιος. Εκεί συνάντησα για πρώτη φορά τον ανασκαφέα και είχα μια πρώτη συζήτηση μαζί του, νεαρός δημοσιογράφος εγώ, στα πρώτα μου ρεπορτάζ. Μου έκανε εντύπωση ότι δέχτηκε να μου μιλήσει, ένας αρχαιολόγος με μεγάλη φήμη τότε.

Η Αποθήκη των Πίθων και πίσω από τον εξωτερικό της τοίχο, ο πλακόστρωτος δρόμος. Μια εικόνα που είναι σήμερα πιο καθαρή, από αυτή που είχα δε το 1967 και δίνει μια αίσθηση της πόλης, αλλά και της καταστροφής της από το ηφαίστειο.

Αυτή η δύσκολη ανασκαφή έχει το γνώρισμα να μπορεί να «αφηγείται» σε δυο επίπεδα την ιστορία αυτής της προϊστορικής πόλης. Το ένα επίπεδο είναι η ζωή που μπορεί να υποψιαστεί ο επισκέπτης από αυτά που έχουν απομείνει, κυρίως τα κτίσματα, αλλά και τα αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοί της. Το άλλο επίπεδο είναι ο τρόπος και η εικόνα της καταστροφής, που «πάγωσε», όπως ένα φωτογραφικό «κλικ».

Η λάβα και οι τόφφοι μέσα στα πιθάρια, η ορμή των εκτιναγμάτων του ηφαιστείου, που αποτυπώνουν πάνω τους το δέος.

Η λάβα σφράγισε την πόλη.

Στέκομαι ώρα πολλή και παρατηρώ αυτή την τελευταία εικόνα, πριν επιστρέψουν στο φως τα ερείπια της προϊστορικής πόλης.

 

Η Αποθήκη των Πίθων και ο δρόμος από την άλλη πλευρά του εξωτερικού τοίχου της.

 

Βλέπω το δέος στα μάτια των επισκεπτών του αρχαιολογικού χώρου, που προσπαθούν να καταλάβουν τι ακριβώς έγινε εδώ. Το αίνιγμα μιας καταστροφής, που δεν άφησε πίσω της ανθρώπινα θύματα. Πώς κατάφεραν οι άνθρωποι αυτής της πόλης να φύγουν πριν τους παγιδέψει η λάβα στο θανάσιμο αγκάλιασμά της.

 

Η Δυτική Οικία στην Πλατεία Τριγώνου συγκεντρώνει πάντοτε το ενδιαφέρον.

 

Κόσμος πολύς περιφέρεται στην Πλατεία Τριγώνου, όπως είναι η συμβατική της ονομασία σήμερα. Μια αιτία είναι τα πολύ μοντέρνα κτήρια που την περιβάλλουν. Η Δυτική Οικία είναι ίσως το πιο σημαντικό. Καθαρές αρχιτεκτονικές γραμμές, μεγάλα ανοίγματα, πλούσιος εσωτερικός διάκοσμος. Παρατηρώ για πολλή ώρα τους επισκέπτες, που ρίχνουν επίμονες ματιές στο εσωτερικό των χώρων από τις πόρτες και τα παράθυρα.

 

Η Πλατεία Τριγώνου, πολυσύχναστη πάντοτε.

 

Εδώ και πολλά χρόνια, πολλές δεκαετίες πιο σωστά, που φωτογραφίζω Μινωικά Κτήρια δεν έπαψα ποτέ να εκπλήσσομαι από την αρχιτεκτονική τους, την αισθητική τους, τις απλές γραμμές, την τέλεια λειτουργικότητά τους και τη χρηστική σοφία τους. Τα οικοδομήματα αυτά έχουν άψογους προσανατολισμούς για να μπορεί το φως να πρωταγωνιστεί και για να μπορεί ο αέρας να κρατάει τα δωμάτιά τους καθαρά και υγιεινά. Ωστόσο, αυτή η πόλη στο Ακρωτήρι νομίζω ότι ξεχωρίζει από τις Μινωικές πόλεις στα Μάλια, στη Ζάκρο, στη Φαιστό ή άλλες μικρότερες στην Κρήτη.

Έχω την αίσθηση ότι οι σημερινοί οικισμοί στις Κυκλάδες διατηρούν κάποιες πολεοδομικές συγγένειες με την αυτή την πόλη, όπως και με την πόλη στο Μέσα Βουνό (Αρχαία Θήρα) ή την πόλη στη Δήλο. Υπάρχει μια κλωστή που φαίνεται να τις συνδέει, καθώς όλες τους είναι περάσματα στο χρόνο.

Ο διάκοσμος των σπιτιών είναι ξεχωριστός στο Ακρωτήρι. Οι εξαιρετικές τοιχογραφίες, η θεματογραφία τους, η αισθητική τους και η τόλμη της καταγραφής εκτός του ότι είναι μοναδικά καλλιτεχνήματα, περιέχουν και ένα πλούτο πληροφοριών για τον τόπο, τους ανθρώπους και τη ζωή τους δίπλα σε ένα ηφαίστειο.

Η Δυτική οικία έδωσε την Τοιχογραφία του Στόλου, τις Τοιχογραφίες των Ψαράδων, την Τοιχογραφία των Ναυαγών και την Τοιχογραφία της Ιέρειας.

Κάθε μια από αυτές τις τοιχογραφίες είναι κι από ένα βιβλίο με αφηγήσεις που αφορούν αυτή την πόλη, που δεν γνωρίζουμε το όνομά της, αλλά και αφηγήσεις για τα θαλασσινά ταξίδια, τα καράβια, τους ναυτικούς και τα ψαρέματα.

Ένας αμύθητος πλούτος πραγμάτων, που αφηγούνται πράγματα ζωής σχεδόν με ακρίβεια.

Η λάβα κράτησε σε πολλά σημεία το σχήμα της πόλης, με τα οικοδομήματα να μετατρέπονται σε καλούπια. Εκμαγεία αρχιτεκτονικά, αλλά και εκμαγεία πραγμάτων. Η ζωή πέρασε ευτυχώς άθικτη στα καλούπια αυτής της πόλης, με τη λάβα να διατηρεί τις γραμμές και τις φόρμες.

Έχω απέναντί μου το οικοδομικό συγκρότημα της Ξεστής 3. Εδώ η λάβα δείχνει με ακρίβεια την ορμή της, σε ένα πέρασμα δεκάδων αιώνων από τότε, που τινάχτηκε από τον κρατήρα του ηφαιστείου. Αν μπορώ να χρησιμοποιήσω μια παράλογη έκφραση, θα έλεγα πως αυτή είναι η στιγμή της αιωνιότητας.

Η Ξεστή 3, ο τόπος των Ιεροτελεστιών και του μυστηρίου, ο νεαρός με το Μινωικό Ζώμα, η Θεά και οι Ιέρειες.

 

Η Ξεστή 3 ξεχειλίζει από λάβα.

 

Οι Κροκοσυλλέκτριες στις τοιχογραφίες και αυτή η ίδια η Πότνια Θηρών. Θεές και γυναίκες με αραχνοΰφαντα φορέματα, στο έπακρο ερωτικές.

Πάνε πολλές δεκαετίες, που περπατώ όπως μπορώ στους δρόμους αυτής της πόλης, που δεν ξέρω το όνομά της, αλλά ξέρω καλά τους ανθρώπους, τις συνήθειές τους και τον πολιτισμό τους.

Αυτή η πόλη είναι η γέφυρα στις δράσεις του ηφαιστείου, μια καταγραφή της συμπεριφοράς των εκρήξεών του, αλλά και του πως έμαθαν οι άνθρωποι να συμβιώνουν με τη λάβα.

Είχα εκπλαγεί την πρώτη φορά, που ο Jeffrey Soles  καθηγητής της αρχαιολογίας του πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας, μου εξηγούσε τι συνέβη στην ανασκαφή μιας μικρής πλατείας στη Μινωική πόλη, στο Μόχλος, με τις στάχτες του ηφαιστείου στα θεμέλια της Οικίας C.1, που όπως λέει, έρχεται να πιστοποιήσει για μια ακόμη φορά, πως η τέφρα και η σποδός του ηφαιστείου της Θήρας δεν ήταν τελικά το σάβανο του Μινωικού πολιτισμού, αλλά κάποια άλλη αιτία.

Ο ίδιος αρχαιολόγος, ανασκαφέας της μικρής Μινωικής πόλης στο Μόχλος της Ανατολικής Κρήτης, μου έδειξε λίγα χρόνια αργότερα ένα εύρημα, που μοιάζει με κάποιο στοιχείο (μια λιβελούλα) από το κόσμημα που φοράει η Μεγάλη Μητέρα Θεά στην τοιχογραφία της Ξεστής 3.

Τα τελευταία χρόνια ανακατώνω πιο πολύ τις εικόνες από τα ταξίδια μου στην Κρήτη και στη Σαντορίνη. Μια ευτυχής, όσο και διαρκής αναζήτηση σ’ αυτό το ανεπανάληπτο κομμάτι του Αιγαίου και της Μεσογείου.

Το Καλοκαίρι συνεχίζεται…

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ      24 Σεπτεμβρίου 2013

 




zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα