ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Η

ΝΙΚάΝΔΡΗ

ΑΠΟ ΤΗ ΝΑΞΟ

Αφιερώνει Στην «Ιοχεαίρηι Κόρη» Στη Δήλο

 

Η «Ιοχεαίρηι Κόρη» δεν είναι άλλη από τη Θεά Άρτεμη, στην οποία, η Νικάνδρη από τη Νάξο αφιερώνει το Δαιδαλικό άγαλμα που υποδέχεται σήμερα τους επισκέπτες στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, πρώτο, στην πρώτη αίθουσα των γλυπτών του Μουσείου, με αριθμό εκθέματος 1 (ένα).

Κανείς δεν έμαθε ποτέ ποια μπορεί να ήταν αυτή η Νικάνδρη από τη Νάξο, που είναι φανερό ότι στην επιγραφή του αφιερώματος επαίρεται για την καταγωγή της. Ορισμένοι υποθέτουν ότι μπορεί και να είναι Ιέρεια (της Άρτεμης στο Ιερό της Δήλου), αλλά αυτή δεν παύει να είναι μόνο μια υπόθεση. Συμπεραίνεται ακόμη ότι η αφιερώτρια Νικάνδρη ανήκει σε πλούσια οικογένεια και η ίδια έχει δυνατή προσωπικότητα.

Το βέβαιο είναι ότι αυτή η γυναίκα αφιερώνει η ίδια, όπως προκύπτει από την αφιερωματική επιγραφή, το άγαλμα στη Θεά, γεγονός που την κάνει ξεχωριστή.

 

Το άγαλμα που αφιέρωσε στο Ιερό της Άρτεμης, στη Δήλο, η Νικάνδρη από τη Νάξο.

 

Είναι το αρχαιότερο μνημειακού χαρακτήρα ελληνικό γλυπτό. Χρονολογείται στον 7ο προ Χριστού αιώνα (περίπου στο 650 προ Χριστού) και ο καλλιτέχνης που το φιλοτέχνησε είναι άγνωστος.

Ένα σύμπλεγμα τριγώνων είναι αυτό που χαρακτηρίζει το κεφάλι του αφιερώματος της Νικάνδρης και αυτό είναι ένα από τα τυπικά γνωρίσματα των Δαιδαλικών αγαλμάτων της Αρχαϊκής εποχής. Η «Νικάνδρη», όπως έχει επικρατήσει να λέγεται το άγαλμα, είναι συγκρίσιμη με την Κυρία της Οξέρ, παρ’ ότι τα δυο αγάλματα διαφέρουν πολύ ως προς το μέγεθός τους. Η Νικάνδρη έχει ύψος 1,75 μέτρα, μέσα στα φυσικά όρια του ανθρώπινου ύψους, ενώ η Κυρία της Οξέρ δεν ξεπερνά σε ύψος τα 75 εκατοστά και είναι της ίδιας εποχής με το άγαλμα της Νικάνδρης. Η Κυρία της Οξέρ χρονολογείται στο 640 προ Χριστού, μόλις 10 χρόνια νεώτερη από την Άρτεμη της Νικάνδρης.

Αποδίδεται στην Άρτεμη, γιατί βρέθηκε στο Ναό της, στη Δήλο, αλλά και γιατί υπάρχει η ρητή αναφορά στη Θεά, στο κείμενο της αφιέρωσης.

Το άγαλμα βρέθηκε το 1878, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, στη Δήλο, από τον αρχαιολόγο Th. Homolle.

Η αφιερωματική επιγραφή της Νικάνδρης είναι χαραγμένη στο πλάι του αγάλματος (στην αριστερή πλευρά του), είναι ιερή, έμμετρη επιγραφή, γεγονός που δίνει αφορμές για το συμπέρασμα ότι η Νικάνδρη ενδεχομένως να ήταν Ιέρεια της Αρτέμιδος στη Δήλο. Η αφιέρωση είναι γραμμένη βουστροφηδόν σε τρεις στίχους: ο πρώτος στίχος αρχίζει δηλαδή από αριστερά προς τα δεξιά, ο δεύτερος συνεχίζει από δεξιά προς αριστερά και ο τρίτος συνεχίζει από αριστερά προς τα δεξιά.

Αυτή είναι η αποτύπωση της επιγραφής.

 

«bΝΙΚΑΝΔΡΗ Μ ΑΝΕΘΕΚΕΝ ΗΕΚΗΒΟΛΟΙ ΙΟΧΕΑΙΡΗΙ QΟΡΗ ΔΕΙΝΟΔΙΚΗΟ ΤΟ ΝΑhΣΙΟ ΕhΣΟΧΟΣ ΑΛΗΟΝ ΔΕΙΝΟΜΕΝΕΟΣ ΔΕ ΣΑΣΙΓΝΕΤΗ ΦhΑhΣΟ Δ ΑΛΟΧΟΣ Ν[ΥΝ]»

 

Η εγχάρακτη επιγραφή πάνω στο άγαλμα.

 

Το κείμενο της εγχάρακτης επιγραφής πάνω στο άγαλμα μεταφράζεται:

«Η ΝΙΚΑΝΔΡΗ ΜΕ ΑΦΙΕΡΩΣΕ Σ’ ΑΥΤΗΝ ΠΟΥ ΡΙΧΝΕΙ ΤΑ ΒΕΛΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΜΑΚΡΙΑ, Η ΚΟΡΗ ΤΟΥ ΔΕΙΝΟΔΙΚΑΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΝΑΞΟ, Η ΠΙΟ ΕΞΟΧΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΑΛΛΕΣ, ΑΔΕΛΦΗ ΤΟΥ ΔΕΙΝΟΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΦΡΑΞΟΥ».

 

 

ΝΙΚΑΝΔΡΗ Μ ΑΝΕΘΗΚΕΝ ΕΚΗΒΟΛΟΙ ΙΟΧΕΑΙΡΗΙ ΚΟΡΗ ΔΕΙΝΟ-

ΔΙΚΗΟ ΤΟ ΝΑhΣ(Ξ)ΙΟ ΕhΣ(Ξ)ΟΧΟΣ ΑΛΗΟΝ ΔΕΙΝΟΜΕΝΕΟΣ ΔΕ ΚΑΣΙΓΝΕΤΗ

ΦΡΑΞΟ Δ’ ΑΛΟΧΟΣ ΝΥΝ

 

Το όνομα Νικάνδρη, με το οποίο αρχίζει και η αφιερωματική επιγραφή στο άγαλμα.

 

Η αφιερωματική επιγραφή προσδιορίζει με σαφήνεια ότι το άγαλμα αφιερώνεται στην Άρτεμη. Το πιστοποιούν τα δυο Ομηρικά επίθετα που χαρακτηρίζουν τη Θεά. Το επίθετο «ΕΚΗΒΟΛΟΣ» και το επίθετο «ΙΟΧΕΑΙΡΗ», ειδικά αυτό το δεύτερο, καθώς το πρώτο χαρακτηρίζει και τον Απόλλωνα. Το δεύτερο μοναδικό στοιχείο, που δηλώνει ότι το άγαλμα έχει αφιερωθεί στην Άρτεμη είναι το γεγονός ότι βρέθηκε στο Ιερό της Θεάς, που βρίσκεται δίπλα στο Ναό του Απόλλωνα, λίγα μόνο μέτρα πιο ανατολικά.

Το Ομηρικό επίθετο «εκηβόλος» (στη δοτική: εκηβόλοϊ) λέξη σύνθετη από το επίρρημα «εκάς» (που σημαίνει: από μακριά) και το ρήμα «βάλλω», (που σημαίνει ρίχνω, χτυπώ). Εκηβόλος συνεπώς σημαίνει: αυτός που βάλλει (κτυπά) από μακριά. Το επίθετο αποδίδεται τόσο στην Άρτεμη, όσο και στον Απόλλωνα.

Το δεύτερο Ομηρικό επίθετο στην αφιερωματική επιγραφή είναι το «Ιοχεαίρηι» και αυτό στη δοτική. Είναι και αυτό σύνθετο από τις λέξεις «ιός» (που σημαίνει: βέλος) και το ρήμα «χέω» (που σημαίνει: ρίχνω). Ιοχέαιρα λοιπόν σημαίνει αυτή που ρίχνει βέλη.

Η επιγραφή είναι γραμμένη έτσι, που να φαίνεται ότι μιλάει το άγαλμα και λέει ποιος το αφιέρωσε και το χαραγμένο στο μάρμαρο κείμενο αποτελείται από τρεις δακτυλικούς εξάμετρους σε αρχαϊκό αλφάβητο και σε Ιωνική διάλεκτο.

Αυτά με τα ερμηνευτικά της επιγραφής, που η σημασία της βρίσκεται αλλού και συμπυκνώνεται σε δυο μόνο λέξεις, που αναφέρονται στη Νικάνδρη ή Νικάνδρα, τη γυναίκα που αφιέρωσε το άγαλμα στη θεά Άρτεμη. Οι λέξεις αυτές είναι: ΕhΣ(Ξ)ΟΧΟΣ ΑΛΗΟΝ (ΕΞΟΧΟΣ ΑΛΗΩΝ) δηλαδή: Έξοχος αλλέων, που σημαίνει: Ξεχωριστή από τις άλλες!

Αυτή λοιπόν είναι η πιο ενδιαφέρουσα έκφραση, με την οποία η Νικάνδρη χαρακτηρίζει τον εαυτό της. Μια έκφραση, που μπορεί να προδίδει αναίδεια, ύβρη, αυτοπεποίθηση, εγωισμό, έπαρση. Η γυναίκα αυτή λέει ενώπιον της Θεάς, ότι είναι ξεχωριστή (καλύτερη;) απ’ όλες τις άλλες. Γιατί μπορεί να πιστεύει αυτή η γυναίκα ότι ξεχωρίζει από τις άλλες; Το ερώτημα παραμένει ερώτημα, ενώ για την ίδια την Νικάνδρη αφήνει να πλανάται γύρω της μια αύρα, που την κάνει γοητευτική, μέσα από ένα δυναμισμό που αποπνέει την απόλυτη σιγουριά για τον εαυτό της.

Αυτό το άγαλμα αφιερώνεται από μια δυναμική γυναίκα σε μια δυναμική Θεά, την Τοξεύτρα Άρτεμη, θεότητα, που κυριαρχεί στη φύση και είναι η συνέχεια των πιο σημαντικών γυναικείων θεοτήτων των προϊστορικών χρόνων. Άλλωστε, αυτό ακριβώς εκπροσωπεί η Άρτεμις στη Δήλο: τον προϊστορικό κόσμο που απέρχεται, καθώς ένας νέος κόσμος ανατέλλει με την έλευση του Απόλλωνα.

 

Η πλάγια όψη του αγάλματος με τα κυματιστά μαλλιά να ξεχωρίζουν.

 

Αυστηρή μετωπική στάση, ωοειδές πρόσωπο, τριγωνικό σύμπλεγμα με το κεφάλι και τα κυματιστά σε πολλά επίπεδα μαλλιά, καθώς και ένα σχεδόν ανεπαίσθητο μειδίαμα, είναι τα γνωρίσματα της Δαιδαλικής τέχνης των αρχαϊκών χρόνων. Το όνομα «Δαιδαλική» οφείλεται στον πολυτεχνίτη Δαίδαλο των Μινωικών χρόνων.

Αυτά όλα τα γνωρίσματα συνδέουν τη Νικάνδρη με την Κυρία της Οξέρ. Και δεν είναι τα μόνα, αφού και τα δυο αγάλματα είναι αφιερωμένα σε θεότητες, στην Άρτεμη, το αφιέρωμα της Νικάνδρης, που όπως πιστεύεται είναι και απεικόνιση της ίδιας της Θεάς, ενώ η Κυρία της Οξέρ φαίνεται να εικονίζει και αυτή μια νεαρή θεότητα, που ενδέχεται να είναι η Περσεφόνη.

Και τα δυο αγάλματα έχουν σπάσει και έχουν κοπεί στη μέση, ίσως γιατί εκεί η λέπτυνση του αγάλματος είναι μεγαλύτερη και με την πρώτη από το βάθρο τους είναι το πιθανότερο σημείο να κοπεί το άγαλμα στα δυο. Και τα δυο αγάλματα έχουν συγκολληθεί στη μέση.

Το κεφάλι στο άγαλμα της Κυρίας της Οξέρ βρίσκεται σε πολύ καλή διατήρηση και μπορεί συμπερασματικά να μας δίνει μια εικόνα και για το κατεστραμμένο πρόσωπο της Νικάνδρης. Το πιθανότερο είναι ότι το άγαλμα της Νικάνδρης πέφτοντας μπρούμυτα από το βάθρο του είχε σαν αποτέλεσμα τον θρυμματισμό του προσώπου, όπως έχει συμβεί και με πολλά ακόμη αγάλματα. Ωστόσο, παρ’ ότι το πρόσωπο έχει στραπατσαριστεί είναι ευανάγνωστος ο συνδυασμός των τριγώνων, που χαρακτηρίζουν τη Δαιδαλική τέχνη.

Υπάρχει όμως και μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα δυο αγάλματα, που είναι το υλικό κατασκευής τους. Η Νικάνδρη είναι από μάρμαρο, ενώ η Κυρία της Οξέρ είναι φτιαγμένη από ασβεστόλιθο. Από αυτή την άποψη, της χρήσης δηλαδή του μαρμάρου, για την κατασκευή αγαλμάτων, αυτό το άγαλμα της Νικάνδρης μας εισάγει σε μια καινούρια πραγματικότητα. Προφανώς το άγαλμα είναι φιλοτεχνημένο σε ένα από τα Ναξιακά εργαστήρια, που από τον 7ο προ Χριστού αιώνα και μετά επιδίδονται με μοναδικό τρόπο στην κατασκευή κολοσσικών αγαλμάτων. Η Νικάνδρη δεν ξεπερνά το ανθρώπινο ύψος, αλλά είναι το πρώτο γλυπτό στον ελληνικό χώρο που αγγίζει αυτό το μέγεθος. Λίγο αργότερα, η Νάξος θα μας δώσει πολλά αγάλματα Κούρων, όπως αυτό του Απόλλωνα στη Δήλο, αλλά και των κολοσσικών αγαλμάτων που βρίσκονται παρατημένα και ημιτελή στα νταμάρια του νησιού, στους Μέλανες και στον Απόλλωνα.

 

Ο εκτεταμένος χώρος με τα Ιερά στη Δήλο σε πανοραμική άποψη.

 

Με την Νικάνδρη, τα Κυκλαδικά εργαστήρια επιστρέφουν στη λάξευση του μαρμάρου, πολλούς αιώνες μετά την κατασκευή των Κυκλαδικών Ειδωλίων.

Χωρίς άλλο, το άγαλμα της Νικάνδρης είναι ένα ορόσημο για τα γλυπτά της ελληνικής αρχαιότητας.

 

 

Μαθητές και φοιτητές από σχολεία του εξωτερικού μπροστά στο άγαλμα της Νικάνδρης. Συνήθης εικόνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.

 

Τις τρεις τελευταίες Κυριακές τυχαίνει να φωτογραφίζω κάποια θέματα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ένα από τα σημαντικότερα Μουσεία στον κόσμο). Όποτε περνούσα μπροστά από την Νικάνδρη υπήρχαν φοιτητές ή μαθητές από ξένα σχολεία και πανεπιστήμια, συχνά καθισμένοι στο πάτωμα και άκουγαν προσεκτικά τους καθηγητές τους να τους μιλούν γι’ αυτό το άγαλμα.

 

Το άγαλμα της Νικάνδρης με το σπάσιμο στη μέση και την επανασυγκόλλησή του.

 

Αυτός ήταν ομολογώ και ένας από τους λόγους, που με έκανε να ασχοληθώ με το άγαλμα των αρχαϊκών χρόνων, παρ’ ότι πάντα με γοήτευε και το φωτογραφίζω εδώ και δεκαετίες.

Η Νικάνδρη είναι ένα άγαλμα, που παραπέμπει στις μορφές των ξοάνων. Ένα σχεδόν επίπεδο σώμα, με ελάχιστο πάχος, με ενωμένα τα χέρια στο κορμί, τεντωμένα και άκαμπτα και μόνο εκεί προς τη μέση να ξεχωρίζουν λίγο από το σώμα, λόγω της εσοχής που κάνει η μέση. Με τα πόδια ενωμένα, μόλις που να διακρίνονται κάτω από το μακρύ απτύχωτο ένδυμα, που είναι σφιχτά ζωσμένο στη μέση. Στην αρχαιότητα, αυτό το μακρύ ένδυμα ήταν επιζωγραφισμένο, όπως και άλλα σημεία του αγάλματος. Από την πλάγια όψη του αγάλματος ξεχωρίζουν μόνο τα μαλλιά με μια κλιμακωτή αίσθηση, που δίνουν οι πλόκαμοί τους. Το άγαλμα αυτό που αφιέρωσε στην Άρτεμη η Νικάνδρη θεωρείται το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα αγάλματος «Δαιδαλικού ρυθμού».

 

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Αθήνα 28 Απριλίου 2013





zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα