ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος V, Σαντορίνη

 

ΜΟΥΣΕΙΟ

Προϊστορικής Θήρας

Η ζωή  με το ηφαίστειο πριν από 4.000  χρόνια

 

Λεπτομέρεια τοιχογραφίας από το την Οικία των Γυναικών

Παρά τη χρονική απόσταση των κοντά τεσσάρων χιλιάδων χρόνων από τότε που το ηφαίστειο έθαψε κάτω από τη λάβα, τους τόφφους και τη σποδό του, την προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι, αυτό το Μουσείο δίνει πολλές εξηγήσεις για τη ζωή των ανθρώπων και τον πολιτισμό τους, εδώ, που όπως φαίνεται δεν σταμάτησε ποτέ να κατοικείται ο τόπος και να βρίσκουν τρόπους οι άνθρωποι να συμβιώνουν με το ηφαίστειο.

Μπορεί να λείπει κάποιος κρίκος στη χρονική αλυσίδα από την εποχή της καταστροφής της πόλης στο Ακρωτήρι, μέχρι την κατοίκηση της Αρχαίας Θήρας στο Μέσα Βουνό, ωστόσο φαίνεται βέβαιο ότι η Θήρα δεν έπαψε ποτέ να κατοικείται και οι κάτοικοί της να συμβιώνουν με το ηφαίστειο και τις εκρήξεις του.

Στις σημειώσεις από αυτή την επίσκεψη στο Μουσείο της Προϊστορικής Θήρας, γράφω: η καρδιά της προϊστορικής πόλης στο Ακρωτήρι, χτυπά δυνατά μέσα σ’ αυτό το Μουσείο, σαν να μη σταμάτησε ποτέ…

Είναι πολλά από τα ευρήματα, που δίνουν αυτή την εντύπωση, μέσα από μια εξιστόρηση δραστηριοτήτων, αλλά και μέσα από ένα πλήθος εικόνες.

Οι δυο κομψές κυρίες από την Οικία των Γυναικών είναι μια μεγάλη αφήγηση πραγμάτων. Τα καταπληκτικά φορέματά τους, το μακιγιάζ και η φινέτσα τους. Έχω γράψει ένα θέμα για τα καλλυντικά που χρησιμοποιούσαν αυτές οι γυναίκες με τα κόκκινα χείλη, το ρουζ στα μάγουλα, τα τονισμένα με μαύρες γραμμές μάτια (eye liner), τα βαρύτιμα κοσμήματα, αλλά και τα περίτεχνα χτενίσματα των μαλλιών τους. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και με τις γυναίκες που εικονίζονται στις τοιχογραφίες της Ξεστής 3. Δυστυχώς, αυτές οι τοιχογραφίες από την Ξεστή 3 δεν βρίσκονται ανάμεσα στα εκθέματα του Μουσείου, όπως και πολλές άλλες ακόμη σημαντικές τοιχογραφίες από την πόλη στο Ακρωτήρι.

Οικία Γυναικών/μια γυναίκα με βαμμένα χείλη, ρουζ στα μάγουλα και τονισμένα μάτια με eyeliner. Τα υλικά για τις βαφές προέρχονται από το ηφαίστειο.

 

Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι έχουν διασωθεί τόσες πολλές εικόνες ανθρώπων, κυρίως στις τοιχογραφίες. Και πολλές από αυτές τις εικόνες δείχνουν αυτούς τους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες σε κάποια δραστηριότητα. Έχουμε έτσι μια πολύ καλή εικόνα του πληθυσμού και μια εικόνα των δραστηριοτήτων του.

Οι δραστηριότητες αυτές που διασώζονται στις εικόνες είναι πιο πολύ λατρευτικές ή επαγγελματικές ή ακόμη, κάποιες δραστηριότητες με διπλό χαρακτήρα. Στην τελευταία αυτή κατηγορία μπορεί να ενταχθούν οι εικόνες με τις Κροκοσυλλέκτριες, που δείχνουν από τη μια τον τρόπο συλλογής του (ιερού;) φυτού κρόκος και από την άλλη την αφιέρωσή του στη Μεγάλη Μητέρα Θεά.

 

Μια πρώτη ύλη για την κόκκινη βαφή που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για τον καλλωπισμό τους στην Προϊστορική Θήρα.

 

Η Τοιχογραφία του Στόλου είναι ένα μεγάλο αφήγημα για τα ταξίδια και τις ασχολίες των ανθρώπων σε όλες τις φάσεις των ταξιδιών.

Τέλος, τα αγόρια και ο άνδρας στις τοιχογραφίες της Ξεστής 3, εικονίζονται σε μια ιεροτελεστική διαδικασία, σε μια τελετή μύησης, που αφορά (πολύ πιθανόν) το πέρασμα του αγοριού από την εφηβεία στην ενηλικίωση, καθώς ετοιμάζεται να φορέσει το πολύ χαρακτηριστικό Μινωικό Ζώμα, που κρατάει στα χέρια του.

Τα τελευταία χρόνια περνώ αρκετές ώρες με αυτές τις γυναίκες στις τοιχογραφίες της Προϊστορικής Θήρας. Αναζητώ τα υλικά των ψιμυθίων τους, περιεργάζομαι την «υφή» των εξαίσιων αραχνοΰφαντων υφασμάτων, αλλά και του εξαιρετικού γούστου των γραμμών τους πάνω στα σώματα. Περνούν έτσι ώρες πολλές αναζητώντας μια έστω επιπλέον λεπτομέρεια.

Και πολύ συχνά, μέσα απ’ όλη αυτή την αναζήτηση, με παρασέρνει στα χωράφια της η Σαντορίνη. Στους μοναδικούς μαύρους γιαλούς της, στις Caldera, τα τρελά τα χρώματα, στα αινίγματα των τόφφων κι εδώ, στις προθήκες του Μουσείου των Προϊστορικών πραγμάτων, ό,τι παγίδεψε το ηφαίστειο με όποιο τρόπο.

Ίσως, τελικά η Σαντορίνη να είναι ένας τρόπος ζωής, που ξεπετάγεται διαρκώς μπροστά μου με ένα τρόπο, που αυτή μόνο γνωρίζει.

Με προκαλεί αυτός ο τόπος, βάζοντάς μου αινίγματα, για να μπορώ να τον ερωτεύομαι.

Αυτό το κεφάλι του Αφρικανού, μπροστά στο Φοινικόδεντρο με ταξιδεύει στην εγγύς Αφρική. Το ίδιο συμβαίνει άλλωστε και με τα μισοξυρισμένα κεφάλια των αγοριών και των κοριτσιών στις τοιχογραφίες. Αυτά με ταξιδεύουν στη Αίγυπτο των Φαραώ. Έτσι, χωρίς κόπο έρχεται μπροστά στα μάτια μου η ασβεστολιθική πλάκα με τον Φαραώ Ραμσή II, παιδί ακόμη με ξυρισμένο το κεφάλι, εκτός από μια πλεξίδα μόνο ριγμένη στη δεξιά (;) πλευρά του κεφαλιού του.

Αυτοί οι δυο τόποι έχουν κοινά πράγματα.

Η Αφρική και πιο πολύ η Αίγυπτος των Φαραωνικών χρόνων, πιθανολογώ ότι είναι η μια άκρη του ταξιδιού στη μαγευτική Τοιχογραφία του Στόλου.

 

Η χαρακτηριστική τοιχογραφία με τον Αφρικανό.

 

Ένα μεγάλο μυθιστόρημα είναι αυτή η τοιχογραφία. Μια γεωγραφική περιπλάνηση και μια αφήγηση ζωής, μαζί με πολλά άλλα πράγματα, για τα θαλασσινά ταξίδια, τα σκαριά των πλοίων, την ανοιχτή θάλασσα και τις στεριές, με τα τοπία τους.

Ποτέ δεν θα σταματήσω να βλέπω πάνω σ’ αυτή την τοιχογραφία πράγματα, μεγεθύνοντάς την όσο μπορώ και είναι κρίμα, που δεν εκτίθεται στο Μουσείο.

*Η μεθυστική Σαντορίνη των ακραίων πραγμάτων, με τους έρωτες να δοκιμάζουν τα ενδότερά τους στον κρατήρα του ηφαιστείου.

 

Η Τοιχογραφία με τους πιθήκους. Ένα ταμπλό με γνώριμο φόντο. Το τοπίο δεν διαφέρει από τους γκρεμούς στην Caldera.

 

Εκτός από τον Αφρικανό είναι μια ακόμη τοιχογραφία που με ταξιδεύει στην Αφρική. Είναι η Τοιχογραφία των Πιθήκων. Ένας κύκλος προϊστορικών πραγμάτων, ανάμεσα στη Σαντορίνη, την Αίγυπτο και τη Μινωική Κνωσό. Με απασχολεί πολύ αυτός ο κύκλος, είτε βρίσκομαι στην Κρήτη, είτε είμαι στη Σαντορίνη, είτε ταξιδεύω στη Γκίζα, στην Άβυδο, αναπλέοντας το Νείλο, μέχρι πάνω στην Συήνη (Asswan), με μια στάση πάντοτε μερικών ημερών στις Θήβες (Luxor), και στη Valley of the Kings.

Ωστόσο, έχω μια σιγουριά ότι αυτοί οι πίθηκοι είναι φερμένοι στη Σαντορίνη. Παρατηρώντας το τοπίο πίσω τους είναι η Caldera, αυτοί οι φαιοπυρόμαυροι γκρεμοί του ηφαιστείου. Το ονειρικό τοπίο των αιώνων, που έχει τη μοναδική σφραγίδα του αιέν.

Αυτές τις μέρες εδώ στη Σαντορίνη διαβάζω ένα βιβλίο, που το διάλεξα σκόπιμα γι’ αυτή την περίσταση. Είναι το βιβλίο του Robert Etienne «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗΙΑ», παρατηρώντας συγγένειες με την Προϊστορική Θήρα. Είναι αλήθεια ότι τις δυο αυτές ηφαιστειακές καταστροφές τις χωρίζουν 18 ολόκληροι αιώνες, εν τούτοις ο τρόπος καταστροφής είναι πανομοιότυπος, με μια μόνο διαφορά: οι κάτοικοι της Θήρας πρόβλεψαν έγκαιρα τον επερχόμενο όλεθρο και έφυγαν πριν προλάβει η λάβα να τους παγιδέψει.

Οι περιγραφές και οι αφηγήσεις των επιζώντων για τον τρόπο, που όρμηξε η λάβα στην Πομπηία είναι συνταρακτικές. Εδώ, στην Προϊστορική Θήρα δεν υπάρχουν περιγραφές, παρά μόνο η ίδια η λάβα, που αφηγείται την ορμή της, εισβάλλοντας στα σπίτια, χωρίς να βλάψει τους ανθρώπους.

Υπάρχει συνεπώς ένα μυστικό, που το πήραν μαζί τους οι κάτοικοι αυτής της προϊστορικής πόλης, όπως πήραν μαζί τους και το μυστικό για τον τόπο προορισμού τους, φεύγοντας από το Ακρωτήρι. Ένας πιθανός προορισμός μπορεί να είναι η Κρήτη και οι παράκτιες πόλεις στο ανατολικό κομμάτι της, όπως είναι μεταξύ άλλων, η νησίδα Ψείρα και το Μόχλος.

Διαβάζω: «Ο θάνατος έκαμε βάναυσα το έργο του στην Πομπηία και στη γύρω ύπαιθρο. Ο μόνος αληθινός δρόμος σωτηρίας ήταν η θάλασσα. Πόσοι σκέφτηκαν να τη χρησιμοποιήσουν και πόσοι τα κατάφεραν;» {Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗΙΑ, σελίδα 54}.

Και από αυτή την προϊστορική πόλη εδώ στο Ακρωτήρι, ο μοναδικός δρόμος σωτηρίας ήταν ασφαλώς η θάλασσα και τον ακολούθησαν με επιτυχία.

 

Εικόνα χελιδονιού σε αγγείο από το Ακρωτήρι.

 

Βλέπω τη ζωή που κόπηκε απότομα, όταν οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να αφήσουν στη μέση τις δουλειές τους, όπως τα κονιάματα που είχαν ετοιμάσει για κάποιους σοβάδες ή τα κρεβάτια που είχαν ξεπλακώσει από τα ερείπια κάποιου προηγούμενου σεισμού, πριν ξεμπουκάρει η λάβα από το ηφαίστειο.

Η ζωή έχει τις άκρες της.

Με εντυπωσιάζει αυτή η πόλη, όπως και αυτό το Μουσείο με τα εκθέματα που περιέχει από τα υπάρχοντα που απέμειναν στην έρημη πόλη. Είναι φανερό, ότι οι κάτοικοί της πρόλαβαν και πήραν μαζί τους όσα μπόρεσαν πολύτιμα αντικείμενα.

 

 

Ωστόσο, εδώ στο Μουσείο έχω μπροστά μου τα έργα και τις ημέρες τους. Αυτούς τους «κρατευτές», που χρησιμοποιούσαν για να ψήνουν σουβλάκια. Οι άνθρωποι αυτοί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, άφησαν πίσω τους πολλά ίχνη για τη διατροφή τους. Ψάρια, ελιές, φάβα (λαθούρια), δημητριακά, αμπέλια, σύκα, μυρωδικά, σησάμι, βότανα, κρεμμύδια, πουλιά από κυνήγι, κρεατικά, μέλι…

Υπολείμματα από τροφές βρέθηκαν στις αποχετεύσεις τους, αλλά και στα πιθάρια των αποθηκών τους.

Διαβάζω ένα κακογραμμένο και δυσνόητο βιβλίο και μέσα σε όλα αναζητώ ομοιότητες της καταστροφής της Πομπηίας από το ηφαίστειο του Βεζούβιου, με την καταστροφή αυτής της πόλης από το ηφαίστειο της Θήρας. Βρίσκω ωστόσο μια καταπληκτική περιγραφή από πρώτο χέρι, του Πλίνιου του νεώτερου: «Ήδη πάνω στα καράβια έπεφτε στάχτη, όσο ζύγωναν, τόσο πιο ζεστή και πιο πυκνή γινόταν. Ήδη επίσης ελαφρόπετρες και φλεγόμενα μαύρα χαλίκια, σκασμένα από τη φωτιά διακρίνονταν. Ήδη μια ξέρα είχε αρχίσει να αναδύεται και βράχοι, που είχαν κατρακυλήσει, εμπόδιζαν την προσέγγιση στην ακτή…» {Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗΙΑ, σελίδα 31}.

Αυτές οι εικόνες μοιάζουν όπως δυο σταγόνες νερό, στην Πομπηία και στη Σαντορίνη. Ίδιες εικόνες, που εδώ στη Σαντορίνη έχουν «παγώσει», διατηρώντας ωστόσο, όλη τη βιαιότητα της στιγμής, όλη τη δράση των εκτοξευμάτων από τον κρατήρα, όπως αυτή που περιγράφει ο Πλίνιος ο νεώτερος.

Τα αντικείμενα που υπάρχουν σ’ αυτό το Μουσείο είναι ψηφίδες ζωής. Κομμάτια της προηγούμενης ζωής αυτού του κατοικημένου τόπου, μιας πόλης από την άλλη πλευρά της λάβας, αλλά και ενός πολιτισμού που συνεχίζεται.

Ο πολιτισμός των χελιδονιών, που κάνουν παιχνίδια στους γκρεμούς της Καλντέρας. Είναι σαφές ποιο τοπίο απεικονίζεται στην Τοιχογραφία της Άνοιξης (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Ασφαλώς και δεν είναι άλλο από αυτούς τους γκρεμούς με τις πολύχρωμες λάβες, που βλέπει και ο σημερινός ταξιδιώτης προσεγγίζοντας τη Σαντορίνη με πλοίο, διαπλέοντας την Καλντέρα. 

 

Ασάμινθος (μπανιέρα) του 17ου προ Χριστού αιώνα, από την πόλη στο Ακρωτήρι.

 

Ένας ασάμινθος (μπανιέρα) του 17ου προ Χριστού αιώνα είναι ασφαλώς ένα ακόμη δείγμα αυτού του ακμαίου πολιτισμού.

Κάθε φορά που βρίσκομαι στη Σαντορίνη θυμάμαι όλο και πιο καθαρά το πρώτο μου ταξίδι στο νησί. Ήταν καλοκαίρι του 1966 και ετοιμαζόμουν να δώσω εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Με κάτι φίλους ανέβηκα από Καμάρι στην Αρχαία Θήρα. Οι ανασκαφές στο Ακρωτήρι δεν είχαν αρχίσει ακόμη τότε. Ωστόσο, ένα χρόνο μετά επέστρεψα και τότε μόλις που είχε αρχίσει να έρχεται στο φως η Προϊστορική Πόλη, με μια πολύ μικρής διάρκειας ανασκαφή, μερικών μόνο ημερών (Μάιος 1967).

Το καλοκαίρι συνεχίζεται στη Σαντορίνη.

 

 

 ΝΙΚΟΖ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ / 26 Σεπτεμβρίου 2013




zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα