Κείμενο και φωτογραφίες
ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

ΤΟ  ΣΠΙΤΙ  ΤΟΥ  ΑΡΧΟΝΤΑ
Στο Μόχλος

Είναι το Οικοδόμημα Β.2. Οι αρχαιολόγοι το χαρακτηρίζουν
ως το Θρησκευτικό κέντρο της υστερομινωικής περιόδου.
Μια τριώροφη οικία στο κέντρο σχεδόν της πόλης.
Ένα κτίριο που ξεχωρίζει εύκολα από τις τοιχοδομές του,
το μέγεθός του και τη θέση του,
αλλά και από τα ευρήματα που έφερε στο φως η ανασκαφή.

Σφραγιδικό δακτυλίδι με παράσταση Ιερού Πλοίου, που έχει βρεθεί στο Μόχλος.

Αυτή η πόλη στο Μόχλος έχει αποκαλύψει μέχρι σήμερα στους αρχαιολόγους που την ερευνούν, ένα πλήθος εντυπωσιακά ευρήματα και στοιχεία για τη ζωή και τους ανθρώπους της, ωστόσο, δεν αποκαλύπτει το όνομά της.
Είναι μια πόλη που κατοικείται χωρίς διακοπή από το 3000 π.Χ. μέχρι σήμερα. Οι άνθρωποί της ζουν από τη θάλασσα και μπορούν να ταξιδεύουν στη Μεσόγειο.
Η πόλη αυτή έχει εργαστήρια που μπορούν να κάνουν κράματα μετάλλων, να φτιάχνουν εκπληκτικής κομψότητας κοσμήματα από πολύτιμες πέτρες, αγγεία, και εργαλεία.
Τα σπίτια αυτής της πόλης δηλώνουν με τον τρόπο τους ότι οι κάτοικοί της ζουν μια καλή ζωή. Αυτά τα σπίτια ακόμη και με σημερινά δεδομένα μπορούν να χαρακτηριστούν κατασκευές εξαιρετικής ποιότητας, με πολύ καλή αισθητική, λειτουργικότητα και διαρρύθμιση τέτοια ώστε να εξασφαλίζεται ένα υγιεινό περιβάλλον διαμονής.
Ξεχωρίζει, ωστόσο, ένα οικοδόμημα από όλα τα άλλα κτίρια που έχουν ανασκάψει οι αρχαιολόγοι.
Και είναι πολλοί οι λόγοι που κάνουν αυτό το κτίριο να ξεχωρίζει.
Πρώτ’ απ’ όλα το μέγεθός του, που είναι οκταπλάσιο από των άλλων σπιτιών. Ένας δεύτερος λόγος είναι η διαρρύθμισή του και κάποιες κατασκευές (κρύπτες και πεσσοί), που του προσδίδουν ένα ιδιάζοντα χαρακτήρα.
Το οικοδόμημα αυτό βρίσκεται σχεδόν στην καρδιά της πόλης, με πανοραμική θέα προς το (τότε) λιμάνι.
Είναι το Οικοδόμημα Β.2, όπως το έχουν χαρακτηρίσει οι αρχαιολόγοι, επισημαίνοντας ότι είναι «ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΟΜΙΝΩΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ».
Θα μιλήσουμε γι’ αυτό το κτίριο με τον ανασκαφέα της πόλης τον Tom Brogan, αφού πρώτα δούμε σε γενικές γραμμές πως παρουσιάζουν αυτό το οικοδόμημα στους επισκέπτες οι αρχαιολόγοι, με τις πινακίδες που έχουν τοποθετήσει στον αρχαιολογικό χώρο.

Αυτή είναι η σχεδίαση της πρόσοψης του Οικοδομήματος Β.2. Εκείνο που δεν περνά απαρατήρητο είναι τα Διπλά Κέρατα Καθοσιώσεως στη χαμηλή εμπρόσθια στέγη.

«Το υστερομινωικής I (περ. 1700-1450 π.Χ.) οικοδόμημα Β.2 είναι πολύ μεγαλύτερο από οποιοδήποτε άλλο σύγχρονό του κτίριο στην πόλη. Ήταν η κατοικία τοπικού άρχοντα και το θρησκευτικό κέντρο. Του οικισμού. Η νότια και η ανατολική πρόσοψη του οικήματος έχουν μνημειακό χαρακτήρα, καθώς είναι χτισμένες με τετραγωνισμένους ογκόλιθους ψαμμίτη. Το ίδιο υλικό έχει χρησιμοποιηθεί στο εσωτερικό του κτιρίου για τις παραστάδες των θυρών…».

Να παρατηρήσουμε εδώ ότι ο ψαμμίτης είναι ένα υλικό που χρησιμοποιείται την ίδια εποχή και στη Φαραωνική Αίγυπτο. Είναι ένα εύπλαστο δομικό υλικό με καλή αντοχή. Μπορεί να πελεκηθεί πάρα πολύ εύκολα και έτσι μπορείς να του δώσεις φόρμα.
Οι ογκόλιθοι από ψαμμίτη που έχουν χρησιμοποιηθεί στην προκειμένη περίπτωση για το Οικοδόμημα Β.2 είναι κυβόσχημοι, σε διάφορα μεγέθη με δρομικό χτίσιμο.

Τα ερείπια του οικοδομήματος Β.2 όπως σώζονται σήμερα. Οι καλολαξεμένοι ψαμμόλιθοι στις τοιχοδομές δεν περνούν ούτε και σήμερα απαρατήρητοι.

Να επιστρέψουμε όμως στις περιγραφές των αρχαιολόγων γι’ αυτό το πολύ σημαντικό οικοδόμημα.

«Το κτίριο ήταν τριώροφο με δυο πτέρυγες που προεκτεινόταν προς Νότο, περιβάλλοντας έτσι μια μικρή αυλή.

» Τα δωμάτια του υπογείου και του κυρίου ορόφου διαμονής διατηρούνται καλύτερα.

 » Στο ανατολικό τμήμα του κτιρίου τα δωμάτια υποδοχής ήταν χτισμένα γύρω από ένα πλακοστρωμένο χώρο.

» Στη βόρεια πλευρά υπήρχε ένας φωταγωγός και μια ανοιχτή δεξαμενή με αποχετευτικό αγωγό (impluvium).

» Στη νότια πλευρά, ένα δωμάτιο με κίονα βρισκόταν ακριβώς πάνω από την κρύπτη με τον πεσσό και στην ανατολική πλευρά μια σκάλα οδηγούσε σε δυο υπόγεια δωμάτια, το καθένα από τα οποία είχε ένα μονολιθικό πεσσό στο κέντρο του.

» Το πήλινο ομοίωμα βάρκας και το γυναικείο ειδώλιο που βρέθηκαν σε αυτά τα δωμάτια είναι ενδείξεις ότι ο χώρος χρησιμοποιούνταν για θρησκευτικές τελετουργίες.

» Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγούν και τα ευρήματα του εσωτερικού χώρου που αντιστοιχεί σε αυτή την πτέρυγα του σπιτιού. Μια σειρά από κωνικά κύπελλα που είχαν χρησιμοποιηθεί ως λύχνοι, βρέθηκαν τοποθετημένα πάνω σε ένα χαμηλό τοίχο, μπροστά από τη νότια πρόσοψη του σπιτιού…».

Να σταθούμε λίγο σ’ αυτό το σημείο και να κάνουμε μια χρήσιμη, φαντάζομαι σύγκριση του ομοιώματος της βάρκας που περιγράφεται στους χώρους του υπογείου, όπως και του γυναικείου ειδωλίου που βρέθηκε εκεί, με την παράσταση που υπάρχει στο σφράγισμα ενός πολύ γνωστού δακτυλιδιού της πρωτομινωικής περιόδου που βρέθηκε στο νεκροταφείο του Μόχλου.

Αυτή είναι σε μεγέθυνση η παράσταση του δακτυλιδιού

Αν παρατηρήσουμε αυτή την παράσταση θα δούμε μια γυναικεία φιγούρα, που είναι η παράσταση της θεότητας, να βρίσκεται μέσα σε μια βάρκα (Ιερό πλοίο), που έχει ζωόμορφα χαρακτηριστικά (μορφή πάπιας;).
Αριστερά όπως βλέπουμε αυτή την παράσταση διακρίνεται ένας βωμός, και πάνω του ένα Ιερό Δέντρο. Η θεότητα μοιάζει να παίρνει από το βωμό κάποιες προσφορές. Το πλοίο αυτό μοιάζει να βρίσκεται κοντά στην ακτή καθώς διακρίνεται δεξιά ένα κτίριο, με κίονα (Ιερός Πεσσός).

Αυτές είναι οι κατόψεις του Οικοδομήματος Β.2 για το ισόγειο του κτιρίου (πάνω) και τον πρώτο του όροφο (κάτω).

« Η κουζίνα βρισκόταν στο κέντρο του κυρίου ορόφου διαμονής.

» Τα δωμάτια της δυτικής πλευράς του οικοδομήματος φαίνεται ότι είχαν αποθηκευτικές λειτουργίες. Εδώ βρέθηκαν μεγάλα πήλινα αγγεία, χάλκινες λεκανίδες (Α) που ήταν αποθηκευμένες σε ένα κτιστό λάκκο κάτω από το πάτωμα, διάφορα εργαλεία, ανάμεσα στα οποία και ένα χάλκινο πριόνι, δίσκοι ζυγαριάς από το ίδιο υλικό (χαλκό) και ένα μολυβένιο βαρίδι…».

Μια από τις χάλκινες λεκάνες (σε σχεδιαστική απόδοση των ανασκαφέων), που βρέθηκε μαζί με άλλα σκεύη και εργαλεία στο σπίτι που αποδίδεται στον τοπικό άρχοντα.

Ζήτησα από τον υποδιευθυντή της ανασκαφής, τον αρχαιολόγο Tom Brogan μερικές διευκρινήσεις στα όσα αναφέρει το κείμενο της περιγραφής του Οικοδομήματος Β.2. Έτσι, ένα μέρος της συζήτησή μας στάθηκε πάνω σ’ αυτό το κτίριο.

Ο αρχαιολόγος Tom Brogan Υποδιευθυντήςτης της ανασκαφής στο Μόχλος

-  Πρόσεξα στη σχεδιαστική απόδοση του κτιρίου ότι υπάρχουν τέσσερα Διπλά Κέρατα καθοσιώσεως στη στέγη του πρώτου ορόφου του κτιρίου, που μοιάζει με βεράντα. Έχουν βρεθεί τέτοια Διπλά Κέρατα ή είναι δική σας υπόθεση;
•   «Βρέθηκαν Διπλά Κέρατα, όπως και πολλοί Διπλοί Πελέκεις. Προσπαθούμε να είμαστε όσο γίνεται ακριβείς στους σχεδιασμούς και τις περιγραφές μας».
-   Σε όποια κομμάτια γραφής έχουν βρεθεί εδώ στο Μόχλος, υπάρχει γραμμένο κάποιο όνομα;
•   « Αν εννοείτε όνομα που να έχει σχέση με αυτή την πόλη, όχι. Με ρωτήσατε άλλωστε και άλλη φορά».

-   Ποιο θα χαρακτηρίζατε σαν το πιο σημαντικό εύρημα, από τη θέση του ανασκαφέα αυτού του σημαντικού σπιτιού;
•   «Σ’ αυτό το κτίριο βρήκαμε έξη χάλκινα μπολ και πιστεύουμε ότι αυτά έχουν σχέση με τελετουργικά δείπνα. Νομίζω ότι μας βοήθησαν πολύ να χαρακτηρίσουμε αυτό το κτίριο, μαζί με άλλα ευρήματα ασφαλώς. Πιστεύω ότι αυτά τα σκεύη είναι κάτι ενδιαφέρον. Ωστόσο, βρήκαμε και πολύ ωραία κομμάτια οψιανού. (ηφαιστειακό υαλώδες πέτρωμα από τη Μήλο συνήθως). Πρόκειται για εργαλεία από οψιανό της πρώιμης εποχής (προϊστορική περίοδος). Βρήκαμε και πολλά σπασμένα μπρούτζινα εργαλεία. Θα ξεχώριζα πάντως με ευκολία αυτά τα έξη χάλκινα μπολ από τα υπόλοιπα…».
-   Πιστεύετε ότι η λατρεία εδώ σε αυτή την πόλη, διαφέρει από τη λατρεία στα μεγάλα κέντρα της εποχής εκείνης (Κνωσό, Φαιστό, Ζάκρο, Μάλια), ή είναι ακριβώς ίδια;
•   «Είναι ίδια…».
-   Έχουμε δηλαδή και εδώ, απ’ ότι φαίνεται, τον τοπικό κυβερνήτη να είναι και επικεφαλής του Ιερατείου;
•   «Στο ίδιο κτίριο στεγάζεται ο τοπικός άρχοντας και ο θρησκευτικός αρχηγός. Είναι πιθανόν το ίδιο πρόσωπο…».

Όλο και περισσότερο αυτή η πόλη αποκαλύπτει κομμάτια της τοιχογραφίας της. Από το 1908 μέχρι σήμερα έχει δώσει πολύ σημαντικά ευρήματα. Σπάνιας ομορφιάς κοσμήματα, που δηλώνουν και την ποιότητα της δουλειάς των εργαστηρίων του Μόχλου. Και πολύ όμορφα ζωγραφισμένα πήλινα αγγεία.
Μπαίνω έτσι για μια ακόμη φορά στον πειρασμό να ρωτήσω τον αρχαιολόγο αν προσδοκούν να βρουν κάτι πιο σημαντικό απ’ όσα έχουν βρει ήδη στο Μόχλος.

-   Το σημαντικότερο κτίριο, απ’ ό,τι φαντάζομαι, έχει ανασκαφεί και είναι το Οικοδόμημα Β.2. Περιμένετε να βρείτε κάτι ακόμη πιο σημαντικό ή εξ ίσου σημαντικό;
•   «Θα θέλαμε ασφαλώς να βρούμε κι άλλα πολύ σημαντικά πράγματα. Αυτό το κτίριο φαίνεται ότι είναι το πιο σημαντικό. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και το πιο σημαντικό εύρημα. Μπορεί να βρεθεί κάτι άλλο, όχι απαραίτητα κτίριο, που να είναι σπουδαίο. Δεν είμαι προφήτης, αλλά όσο συνεχίζεται μια ανασκαφή κάθε αρχαιολόγος θέλει να πιστεύει ότι θα ανακαλύψει κάτι ακόμη σημαντικό…».

Το βέβαιο είναι ότι αυτή η πόλη, πολλά χρόνια μετά την πρώτη ανασκαφική της περίοδο (1908), αρχίζει να αποκτά τη φήμη που της αξίζει, καθώς είναι μια από τις πολύ σημαντικές Μινωικές πόλεις-λιμάνια, με αδιάκοπη κατοίκηση από την Τρίτη χιλιετία προ Χριστού.