Κείμενο και φωτογραφίες
ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ
ΜΙΝΩΙΚΟ  ΛΙΜΑΝΙ
Η πόλη στο Μόχλος






Ανάμεσα στον αρχαιολογικό χώρο και στον σημερινό οικισμό υπήρχε ένας μίσχος ξηράς, ένας ισθμός, που ήταν και αυτός κατοικημένος στα Μινωικά χρόνια.

Η παράκτια πόλη που έρχεται σιγά-σιγά στο φως ανασκαφικά είναι μια πόλη-λιμάνι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ανασκαφέων της.
Μια πόλη που δραστηριοποιείται από το 3000 π.Χ. και διατρέχει όλες τις Μινωικές περιόδους. Ένα Μινωικό λιμάνι με πλούσια δραστηριότητα.
Η πόλη αυτή ασχολείται με τους θαλασσινούς δρόμους και το εμπόριο, ανταλλάσσοντας προϊόντα με άλλες μακρινές περιοχές. Το μαρτυρούν τα σπίτια των εμπόρων που έχουν ανασκαφεί, αλλά και τα αντικείμενα που είναι προφανές ότι έχουν έρθει στο Μόχλος από τόπους που βρίσκονται πέρα από τη θάλασσα, σε άλλες ακτές της Μεσογείου.
Ωστόσο, υπάρχει ένα σημαντικό ερώτημα, που δεν έχει μέχρι σήμερα απαντηθεί: Αυτή η πόλη στο Μόχλος έχει κάποια σχέση ή εξάρτηση, και ποια είναι αυτή, από τα μεγάλα Ανακτορικά κέντρα, όπως είναι η Κνωσός;


Ο Tom Brogan, υποδιευθυντής της ανασκαφής στο Μόχλος.

Ο αρχαιολόγος και ανασκαφέας της, ο Brogan, είναι διστακτικός μπροστά σ’ αυτό το ερώτημα.
·   «Δεν έχω μια ασφαλή απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, που να προκύπτει από κάτι χειροπιαστό, από κάτι που είδαμε στην ανασκαφή μέχρι τώρα. Βρήκαμε ένα σπίτι, που είναι πολύ μεγαλύτερο από τα άλλα, οκτώ φορές πιο μεγάλο, και μας δίνει την εικόνα ότι είναι η οικία του τοπικού άρχοντα, και μαζί ένα θρησκευτικό, λατρευτικό κέντρο…».
-   Αυτό σημαίνει ότι αυτή η πόλη εδώ στο Μόχλος ήταν ανεξάρτητη, κάτι σαν πόλη-κράτος;
•   «Ούτε αυτό μπορώ να το πω. Δεν το γνωρίζω. Δεν θα ήθελα να εκφράσω μια δεσμευτική άποψη. Ο αρχαιολόγος βαδίζει σύμφωνα με αυτά που βρίσκει μπροστά του. Αυτό που είναι λοιπόν απολύτως βέβαιο είναι ότι έχουμε μπροστά μας ένα σπουδαίο Μινωικό λιμάνι, που έχει ζωή και δραστηριοποιείται στο εμπόριο με άλλες πολύ μακρινές για εκείνη την εποχή περιοχές, όπως είναι η Φοινίκη (σημερινή Συρία), η Κύπρος, η Φαραωνική Αίγυπτος…».


Μια φανταστική απεικόνιση, για το πώς θα μπορούσε να ήταν αυτό το διπλό λιμάνι πριν καταβυθιστεί ο μίσχος της ξηράς, ο ισθμός που ένωνε το σημερινό νησί με την ακτή.

-   Αυτό το λιμάνι δεν ελέγχεται από κάποιο μεγάλο Ανακτορικό κέντρο, όπως είναι η Κνωσός, για παράδειγμα; Τα πλοία της Κνωσού θα πρέπει να περνούσαν και από δω, να έκαναν στάση, στη διαδρομή τους προς τη Ζάκρο ή την Αίγυπτο…
•   «Δεν θα μπω σε τέτοιες υποθέσεις, όσο και αν φαίνονται γοητευτικές, ενδεχομένως. Κι εγώ πιστεύω ότι θα πρέπει να αγκυροβολούσαν εδώ άλλα Μινωικά καράβια, από άλλες πόλεις, από άλλα λιμάνια. Δεν ξέρω όμως αν αυτή η πόλη-λιμάνι είχε κάποια εξάρτηση από κάποιο κέντρο εξουσίας. Δεν έχω κάποιο στοιχείο στα χέρια μου για να μιλήσω με σιγουριά για κάποιο κέντρο εξουσίας…».
-   Πολύ κοντά εδώ είναι δυο ακόμη σημαντικές Μινωικές θέσεις, τα Γουρνιά και η Ψείρα…


Η Μινωική πόλη στα Γουρνιά

•   «Βρίσκω ότι αυτή η παρατήρησή σας έχει ενδιαφέρον. Ενδεχομένως αυτές οι τρεις πόλεις, τα Γουρνιά, η Ψείρα και το Μόχλος να έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους…».
-   Στα Γουρνιά υπάρχει ένα μικρό παλάτι, με όλα τα γνωρίσματα των μεγάλων παλατιών.
•   «Στα Γουρνιά η πόλη είναι μεγαλύτερη από αυτή εδώ στο Μόχλος. Δεν μπορώ όμως να δώσω μια κατηγορηματική απάντηση με τον τρόπο που με ρωτάτε, αν αυτή εδώ η πόλη έχει κάποια εξάρτηση από αλλού, αν αυτό εννοείτε αναφέροντάς μου το παλάτι στα Γουρνιά…».
-   Ας αρκεστούμε στο γεγονός ότι το Μόχλος είναι ένα σπουδαίο και ασφαλές λιμάνι των Μινωικών χρόνων…
•   «Αυτό είναι σίγουρο. Δεν ξέρουμε βέβαια ποιο είναι το πραγματικό όνομα της πόλης εκείνα τα χρόνια. Είναι όμως ένα σπουδαίο και ασφαλές Μινωικό λιμάνι».


Η Ψείρα, πολύ κοντά στο Μόχλος και τα Γουρνιά, Μινωική πόλη και λιμάνι.

-   Και η Ψείρα είναι ένα σημαντικό Μινωικό λιμάνι, αν δεν κάνω λάθος, ή, ενδεχομένως, μια Μινωική ναυτική βάση.
•   «θα έλεγα ότι είναι ένα λιμάνι που μοιάζει πολύ με αυτό στο Μόχλος. Ένα προστατευμένο λιμάνι και μια πόλη εμπόρων…»
-   Ας μείνουμε στο Μόχλος. Λέτε ότι ήταν ένα σπουδαίο εμπορικό λιμάνι. Ένα ασφαλές λιμάνι. Στην αρχή το νησί ήταν ενωμένο με τη στεριά…
•   «Ναι. Μέχρι και τα μισά της Βυζαντινής εποχής το νησί ήταν ενωμένο με την ακτή που βρισκόμαστε τώρα. Υπήρχε ένας ισθμός, που δημιουργούσε δυο κόλπους, ένα διπλό λιμάνι, που ήταν ασφαλές στους περισσότερους ανέμους. Σε όλους σχεδόν…».
-   Κολυμπώντας προς το νησί διακρίνονται στο βυθό ερείπια, που είναι μάλλον ερείπια σπιτιών. Δεν είναι λιμενικά έργα…
•   «Μα, είναι σπίτια. Αυτός ο ισθμός που ένωνε το σημερινό νησί με την ακτή εδώ που είμαστε, είχε πάνω σπίτια. Ήταν συνέχεια αυτής της πόλης που βρίσκονται τα ερείπιά της στο νησί…».
-   Είναι δυνατόν η Μινωική πόλη, οι αρχαιότητες να συνεχίζονται και κάτω από εδώ που καθόμαστε, στην περιοχή δηλαδή που καταλαμβάνει το σημερινό χωριό;
•   «Υπάρχουν πολλά κτίσματα και σ’ αυτή την πλευρά. Στο δρόμο προς τα Λιμενάρια έχουν ανασκαφεί πολλά εργαστήρια…».



-   Είναι η «Βιομηχανική ζώνη» κατά κάποιο τρόπο, στην άκρη της πόλης;
•   «Δεν ξέρουμε ποια ακριβώς είναι η έκταση της πόλης. Η ανασκαφή συνεχίζεται…».


Δεξαμενή-ιχθυοτροφείο, που έχει λαξευτεί τον 1ο π.Χ. αιώνα και είναι μια απόδειξη ότι η στάθμη της θάλασσας σήμερα βρίσκεται κατά δυο μέτρα (περίπου) ψηλότερα απ’ ότι ήταν τότε.

-   Από ποια αιτία έγινε αυτή η καταβύθιση του ισθμού την περίοδο των Βυζαντινών χρόνων;
•   «Η αιτία είναι κάποιος σεισμός όχι ιδιαίτερα μεγάλης έντασης. Το κομμάτι αυτό της στεριάς έσπασε και υποχώρησε κατά δυο περίπου μέτρα. Η στάθμη της θάλασσας έχει ανεβεί κατά δυο μέτρα. Αυτό φαίνεται και από κάτι δεξαμενές-ιχθυοτροφεία που είχαν λαξευτεί στους φυσικούς βράχους της ακτής την περίοδο των ύστερων ελληνιστικών χρόνων, εκεί γύρω στον πρώτο προ Χριστού αιώνα. Αν πάτε στα ανατολικά όρια του σημερινού χωριού, θα τις δείτε αυτές τις δεξαμενές, που σήμερα τις σκεπάζει η θάλασσα…».
-   Έχετε ερευνήσει αυτά τα σπίτια που καταβυθίστηκαν και βλέπουμε τα ερείπιά τους στο βυθό; Εννοώ αν έχει γίνει έστω κάποια ανιχνευτική εργασία.
•   «Στο βυθό δεν έχουμε κάνει ανασκαφή. Βλέπουμε όμως κι εμείς αυτό που είναι ορατό, γιατί το βάθος είναι πάρα πολύ μικρό. Είναι τα σπίτια της πόλης, που βούλιαξαν από τον σεισμό…».



-   Φαντάζομαι ότι αν ψάξει κανείς στο βυθό ενδέχεται να υπάρχουν κάτω από τα ερείπια και κάποια υπολείμματα των καραβιών, αν είναι καλά θαμμένα στην άμμο.
•   «Επιμένετε πολύ να ρωτάτε για υποθετικά πράγματα. Δεν μπορώ όμως να σας απαντήσω σε αυτές τις ερωτήσεις. Θα ήταν πράγματι ενδιαφέρον αν μπορούσα και εγώ να έχω απαντήσεις. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ωστόσο ότι αυτό το λιμάνι με τους δυο κόλπους του ανατολικά και δυτικά ήταν πάρα πολύ προφυλαγμένο και ασφαλές. Και στον ανατολικό και στον δυτικό κόλπο υπήρχε αγκυροβόλιο πλοίων ανάλογα με τον καιρό που φυσούσε. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά Μινωικά λιμάνια…»
-   Λέτε ότι ήταν ένα από τα πιο σημαντικά λιμάνια. Το λέτε αυτό γιατί ήταν από τα πιο ασφαλή, όπως εξηγήσατε ή εννοείτε ότι ήταν σημαντικό και για την εμπορική του κίνηση; Απ’ ότι ξέρω, εδώ στο Μόχλος υπήρχαν σπίτια πλουσίων εμπόρων όπως δείχνουν τα ευρήματα που έχουν έρθει στο φως…
•   «Υπάρχουν σπίτια που εκτιμούμε ότι είναι σπίτια εμπόρων και τα ευρήματα από αυτά έχουν πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον. Γι’ αυτό άλλωστε σας είπα από την αρχή ότι αυτή η ανασκαφική περίοδος ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Αυτός είναι και ένας λόγος που με κάνει να λέω ότι το Μόχλος ήταν ένα από τα πιο σημαντικά Μινωικά λιμάνια. Σημαντικό το κάνει και η ασφάλειά του λόγω της πολύ καλής θέσης του. Εννοώ όμως ότι είναι σημαντικό και για το εμπόριο που φαίνεται ότι γινόταν εδώ, μέσα από μια διακίνηση και ανταλλαγή πραγμάτων. Ασφαλώς και δεν θα έλεγα ότι είναι ένα αδιάφορο μέρος που ζει μια ζωή ρουτίνας. Η πόλη αυτή δείχνει να σφύζει από ζωή και παρά το γεγονός ότι έχει πάθει κατά καιρούς σημαντικές ζημιές, δεν έπαψε ούτε στιγμή να υπάρχει, να είναι ζωντανή και να βρίσκεται σε μια θαλασσινή δραστηριότητα…».



-   Άρα, αυτή η πόλη έχει εκ των πραγμάτων μια δύναμη. Είναι μια ναυτική δύναμη. Μου είπατε κάποια στιγμή ότι υπάρχει ένα σπίτι που το αποδίδετε στον τοπικό άρχοντα. Το σπίτι αυτό ανήκει στην υστερομινωική περίοδο, που κατά πάσα πιθανότητα στη Κνωσό και στη Φαιστό έχουμε Μυκηναίους Βασιλιάδες. Άρα και το Μόχλος παρακολουθεί το πέρασμα της εξουσία από τις γυναίκες στους άνδρες. Είπατε ακόμη ότι αυτό το σπίτι του τοπικού άρχοντα είναι και τόπος λατρείας, γιατί γίνονται κάποιες τελετές, όπως μαρτυρούν κάποια αγγεία και σκεύη τελετουργικά που βρέθηκαν σ’ αυτό. Το Μόχλος δηλαδή, αυτή η πόλη ακολουθεί κατά γράμμα ό,τι συμβαίνει αντίστοιχα στην Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλλια, τη Ζάκρο. Ίδια γλώσσα, ίδια γραφή. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι: είχε σχέση, και ποια μπορεί να ήταν αυτή, με τα μεγάλα Μινωικά κέντρα;
•   «Διατυπώσατε μια σειρά από σκέψεις σας που είναι σωστές. Δεν υπάρχει όμως απάντηση στο τελικό ερώτημα. Για να έδινα μια απάντηση θα έπρεπε να έχω στα χέρια μου ένα εύρημα που να με οδηγούσε με ασφάλεια σε κάποιο ακριβές συμπέρασμα…».
-   Θα αποτολμήσω να διατυπώσω ακόμη μια σκέψη μου, έτσι φωναχτά. Όσο σημαντικό κι αν είναι ένα λιμάνι, όπως αυτό εδώ στο Μόχλος, πιστεύω ότι δεν θα είχε τη δύναμη να κινείται με τα πλοία του τόσο μακριά, χωρίς να έχει κάποια κάλυψη. Είναι βέβαιο ότι τα πλοία της Κνωσού κυριαρχούν στη Μεσόγειο. Είναι βέβαιο επίσης ότι υπάρχουν εμπορικές σχέσεις της Κνωσού με τη Φαραωνική Αίγυπτο, τις Θήβες. Υπάρχει μια τέτοια γραπτή αναφορά στο Ναό της Χατσεπσούτ στο Ντεϊρ Ελ Μπαχάρι και γίνεται μάλιστα λόγος για μια επίσημη επίσκεψη της πριγκίπισσας των Κεφτιού στην Αίγυπτο. Έχω την εντύπωση ότι το πάνω χέρι στη «Μεγάλη Πράσινη», όπως έλεγαν τη Μεσόγειο οι Αιγύπτιοι, το έχει η Κνωσός…
•   «Έχουν πολύ ενδιαφέρον όλα αυτά, αλλά προτιμώ να μείνουμε εδώ, στο Μόχλος. Η ανασκαφή μας έδωσε φέτος πολύ σημαντικά πράγματα για τη ζωή αυτής της πόλης και των ανθρώπων της και πιστεύω ότι θα περάσουμε ένα καλό χειμώνα για να τα μελετήσουμε περισσότερο…».



-   Κάτι ακόμα. Είπατε ότι δεν ξέρετε ποιο ήταν το πραγματικό όνομα αυτής της πόλης. Έχετε ανασκάψει τα σημαντικότερα, ενδεχομένως από τα κτήριά της. Εχετε βρει πολλές σφραγίδες, και σκεύη λατρείας, όπως μου είπατε, ελπίζετε ότι κάποια στιγμή μπορεί να βρεθεί και κάποια επιγραφή που να μας δίνει το όνομά της;
•   «Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι εύχομαι να συμβεί…».

Η συζήτηση με τον Tom Brogan έχει ενδιαφέρον, όσο κι αν ο ίδιος, παρά τα χαμόγελά του είναι φειδωλός στο να διατυπώνει σκέψεις και εκτιμήσεις γι’ αυτή την ανασκαφή στο Μόχλος. Μένει αυστηρά σε ένα τύπο ανακοινώσεων περισσότερο σε ό,τι αφορά τα ευρήματα.


Σε αυτό το σημείο η στεριά συνδεόταν με το σημερινό νησάκι του Αγίου Νικολάου, με ένα ισθμό, που είχε κατοικηθεί και αυτός. Σήμερα τα ερείπια των σπιτιών είναι ορατά στο βυθό.

Απ’ όσα πολύ ενδιαφέροντα έχει πει ο αρχαιολόγος-ανασκαφέας, μπορούμε να συνοψίσουμε:
•   Το Μόχλος είναι ένα σημαντικό Μινωικό λιμάνι, με ζωηρή κίνηση.
•   Την πόλη του Μόχλου την κατοικούν έμποροι καθ’ όλη της τη διαδρομή στα Μινωικά χρόνια. Το δείχνουν τα σπίτια που έχουν ανασκαφεί και τα αντικείμενα που βρέθηκαν σ’ αυτά (εργαλεία, ζυγαριές, εμπορεύματα).
•   Ένας σεισμός την περίοδο των Βυζαντινών χρόνων καταβύθισε τον ισθμό που συνέδεε το νησί που υπάρχει σήμερα στο Μόχλος, με την απέναντι στεριά. Η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε τότε κατά δυο – περίπου - μέτρα και κατέκλυσε τα γκρεμισμένα σπίτια του λιμανιού.
•   Οι άνθρωποι που κατοικούσαν σ’ αυτή την πόλη ταξίδευαν με τα πλοία τους στο Αιγαίο και στις νοτιοανατολικές ακτές της Μεσογείου ανταλλάσσοντας πρώτες ύλες και προϊόντα.




zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα