ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος V, Σαντορίνη

ΛΑΒΑ και ΦΩΣ

Στο Ηφαίστειο Της Σαντορίνης

 

Η καρδιά της Σαντορίνης χτυπά στο ηφαίστειο. Εδώ και πολλές δεκάδες αιώνων είναι μια μήτρα θαυμάτων. Τα έργα της φύσης και τα έργα των ανθρώπων σε μια ευτυχή περιπλάνηση, παραπλέοντας το φόβο, τις αντοχές, την έμπνευση, τη θέληση και τη φαντασία.

Το ηφαίστειο είναι ένας πυρήνας πραγμάτων ή, πιο σωστά, ο πυρήνας των πραγμάτων. Πεδίο μιας απέραντης μυθογένειας, που αντί να εξαντλείται με τα χρόνια γιγαντώνεται όλο και πιο πολύ.

Από τη μια είναι το φυσικό φαινόμενο. Ο μηχανισμός ενός ηφαιστείου και η επιστημονική του διερεύνηση, που ανήκει περισσότερο στους ειδικούς, αν και δοκιμάζω, όπως μπορώ μια προσέγγιση των πραγμάτων, που τη θεωρώ απαραίτητη, για όλα τα υπόλοιπα.

Από ‘κει και πέρα δρα και αναπτύσσεται ένα μυθολόγιο πραγμάτων, που έχει πολλά πεδία εξέλιξης, ορατά και αόρατα.

Όχι, δεν λέω ότι το ηφαίστειο είναι μεταφυσική ή αλχημεία, είναι όμως ένα εργαστήριο δυναμικών πραγμάτων, έντονων συναισθημάτων και δημιουργικής φαντασίας. Μια πυρίμαχη σκέψη, που μεταχειρίζεται τα χειροπιαστά υλικά των εκρήξεων, όπως είναι η λάβα και οι σχηματισμοί της, τα χρώματά της, οι φόρμες, η υφή και οι εικόνες της κάτω από το έντονο φως του ήλιου.

Λάβα και φως. 

Η συνείδηση ακραίων πραγμάτων. Όπως η φωτιά που έγινε πέτρα.

 

Με την πλώρη στη λάβα και στο θειάφι του ηφαιστείου.

 

Το ηφαίστειο είναι ο Θεός των πραγμάτων, για να μπορεί να αποκτά ενδιαφέρον ή όποια έννοια του Θεού, δηλαδή του θεώμενου, αλλά και εκείνου που θεάται θαυμαστά πράγματα.

Μπροστά σ’ αυτό το ηφαίστειο και τα έργα του, η σκέψη μπορεί να προσφεύγει στις συνήθειες και τις τεχνικές της Αλχημείας, αναζητώντας ευγενείς εικόνες, αντί για ευγενή μέταλλα.

Όπως και στην Αλχημεία, έτσι κι εδώ, η φωτιά είναι η τάξη και η αταξία, ο δρόμος της μεταμόρφωσης, η ζωή η ίδια, η διάπυρη λάβα και η πολιτεία που πέτρωσε, όταν ένα καυτό ποτάμι χύθηκε πάνω της με βία και δύναμη.

Θαυμασμός και φόβος.

«Στο διάστημα αυτό ο Βεζούβιος έλαμπε σε πολλά μέρη από πολύ πλατιές φλόγες και από πολύ μεγάλες στήλες φωτιάς, που τη ζωηρή λάμψη τους και τη λαμπρότητά τους έκανε πιο δυνατές το σκοτάδι της νύχτας…». {Robert Etienne: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗΙΑ, σελίδα 31}.

Η πιο πάνω περιγραφή ανήκει στον Πλίνιο τον νεώτερο και είναι αυτό που έζησε ο ίδιος, φεύγοντας από την Πομπηία, καθώς τη σκέπαζαν οι φωτιές, οι λάβες και οι στάχτες του ηφαιστείου.

Μια τέτοια εικόνα θα είχε φαντάζομαι και ο κάτοικος της Προϊστορικής Πόλης στο Ακρωτήρι, όταν εγκατέλειπε την εστία του, κρατώντας όσα από τα υπάρχοντά του ήταν δυνατόν να πάει μαζί του, σε κάποιο καράβι, που θα τον οδηγούσε μακριά από την οργή των εγκάτων.

Περιφέρομαι ανάμεσα στις λάβες, αναζητώντας ίχνη από τη δράση του ηφαιστείου, ως να πρόκειται για «φωτογραφία», που αποτυπώνει την ενέργεια εκείνης της στιγμής, που ακινητεί έκτοτε στο χρόνο.

Τα νησιά της Καμένης είναι γεμάτα με τέτοιες «φωτογραφίες», αποτυπώματα, δράσεις και αφηγήσεις ηφαιστειακών εκρήξεων.

Αφήνω εδώ κι εκεί κουρέλια από τα ρούχα μου στα μαχαίρια της λάβας, καθώς αναγκάζομαι συχνά να σέρνομαι ανάμεσά τους, με όποιο κόστος. Το ηφαίστειο είναι πάντοτε μια παγίδα, μα και το μονοπάτι προς το όνειρο.

Ψάχνω σε ένα βουνό από λάβα ορισμένα μεγάλα, συμπαγή κομμάτια, με πολύ στιλπνές επιφάνειες. Οι ακμές στα σημεία που έχουν σπάσει είναι κοφτερές σαν λάμα μαχαιριού και οι επιφάνειες μοιάζουν με βαρύ κρύσταλλο.

 

Στο υπερθέαμα των κρατήρων του ηφαιστείου.

 

Η λάβα, όποια μορφή κι αν έχει, είναι το πιο εντυπωσιακό από τα εκτοξεύματα ενός ηφαιστείου, ενώ ταυτόχρονα είναι το υλικό που προκαλεί τον περισσότερο θαυμασμό και τον μεγαλύτερο φόβο.

 

Ένας όγκος λάβας που έχει διαρραγεί βίαια.

Όταν το διάπυρο μάγμα (η λάβα) εκχέεται από τον κρατήρα του ηφαιστείου, έχει θερμοκρασία από 700οC έως 1200οC.

Μια τέτοια πύρινη βροχή τινάχτηκε από τα έγκατα της Μεγάλης Καλντέρας στη Σαντορίνη και σκέπασε την Προϊστορική Πόλη στο Ακρωτήρι. Σήμερα αυτή η πόλη της λάβας είναι μια απόδειξη ενός ακμαίου πολιτισμού στη Θήρα των προϊστορικών χρόνων.

«Μέσα στο λεγόμενο σπίτι της κρυπτοστοάς μια μόνη πτέρυγα εκτελούσε χρέη αποθήκης στα 79, ορισμένοι ένοικοι κρίνοντας πιο σωστό να δοκιμάσουν την τύχη τους παρά να πεθάνουν από ασφυξία μέσα σ’ αυτή τη χωρίς αέρα γαλαρία, πέρασαν μέσα από ένα φεγγίτη στον κήπο, όπου τους έπνιξαν οι στάχτες που έπεφταν. Ένα κορίτσι μέσα στην απελπισία του αγωνιώντας βρήκε καταφύγιο μέσα στον κόρφο της μητέρας του, όπου σφήνωσε το κεφάλι του…». {Robert Etienne: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗΙΑ, σελίδα 51}.

Καμιά παρόμοια εικόνα δεν υπάρχει στις ανασκαφές της Προϊστορικής Πόλης, στη Θήρα. Είναι το θαύμα των ανθρώπων, που πρόβλεψαν τους δρόμους της λάβας.

Ωστόσο, πάνω στα νησιά της λάβας, στις Καμένες, η δύναμη των εκτοξευμάτων του ηφαιστείου είναι «χειροπιαστή». Προσπαθώ να φωτογραφήσω τη βιαιότητα με την οποία τινάχτηκαν οι λάβες από τον κρατήρα, αλλά και τη βιαιότητα με την οποία μεταβαλλόταν η θερμοκρασία τους μέχρι να ψυχθούν και να γίνουν στιλπνές, μαύρες πέτρες. Τα βίαια σπασίματά τους, με τις ακμές, που δεν διαφέρουν από κόψεις μαχαιριών είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας αυτής της μοναδικής βιαιότητας που «φωτογραφίζεται» στους σωρούς της λάβας.

Ο ήλιος εδώ κάνει παράξενα φωτίσματα και δυσκολεύει συχνά τη φωτογραφική αποτύπωση. Οξύ φως πάνω σε επιφάνειες που δουλεύουν σαν ανακλαστήρες και ξεγελούν πολλές φορές τα φωτόμετρα.

Το ηφαίστειο έχει δικό του φως. Έχει μια δική του συμπεριφορά στο φως. Πολύ περισσότερο που υπάρχει γύρω-γύρω ο μεγάλος καθρέφτης της θάλασσας, που λειτουργεί και αυτός σαν ένας απέραντος ανακλαστήρας.

 

Η λάβα ενώπιον του ήλιου.

 

Έχω μάθει πια, ύστερα από τόσα χρόνια να παλεύω με αυτό το φως και με τα υλικά του ηφαιστείου. Ωστόσο, κάποιες φορές, το φως αυτό με πιάνει στον ύπνο και μου ρίχνει απίστευτες σφαλιάρες.

Με όλα αυτά, η Σαντορίνη είναι ένα σχεδόν αρχετυπικό δοκίμιο πολλών πραγμάτων. Πρωτίστως είναι ένας εκτυφλωτικός πολιτισμός που ξεπετιέται μέσα από τη λάβα. Είναι φανερό πια ότι αυτός ο πολιτισμός ζυμώθηκε με το ηφαίστειο και αν χρησιμοποιώ εδάφια από το βιβλίο για την «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗΙΑ» είναι για να υπάρχει αυτή η αντιδιαστολή στον τρόπο αντίδρασης των ανθρώπων απέναντι στη δράση ενός εξαιρετικά βίαιου ηφαιστείου, όπως είναι αυτό της Σαντορίνης.

Η Θήρα και η πόλη στο Ακρωτήρι δεν είναι μια προϊστορική Πομπηία. Άλλωστε δεν είναι σωστός ένας τέτοιος αναχρονολογισμός. Η Σαντορίνη προηγείται κατά πολλούς αιώνες και ύστερα, βλέπουμε μια πολύ διαφορετική συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στο ηφαίστειο. Εδώ μοιάζει να υπάρχει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα απόκρυφη γνώση, που δεν θα τη μάθουμε ποτέ.

Με ποιο τρόπο μπορούσαν να «μαντεύουν» (;) οι προϊστορικοί κάτοικοι της Σαντορίνης τις απειλές του ηφαιστείου, ώστε να προλαβαίνουν να τις αποφεύγουν;

Προφανώς, αυτό συνέβαινε εξ αιτίας κάποιων παρατηρήσεων, που τους εξασφάλιζαν μια ξεχωριστή γνώση. Αυτό μαρτυρούν και πολλές αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κρήτη, που έχουν εντοπίσει στάχτη από τις εκρήξεις του ηφαιστείου της Σαντορίνης σε θεμέλια σπιτιών των Μινωικών χρόνων, πράγμα που σημαίνει ότι οι Μινωίτες ξανάχτιζαν σπίτια στο σημείο που προϋπήρχαν σπίτια τα οποία καταστράφηκαν από συνέπειες των εκρήξεων του ηφαιστείου της Σαντορίνης.

Παρατηρώ τα μονοπάτια της λάβας, που ελίσσονται γύρω από τους κρατήρες. Πολύχρωμες αλυσίδες ανθρώπων οδοιπορούν ακατάπαυστα σε αυτά τα περάσματα.

Το Καλοκαίρι χορεύει πυρρίχιους πάνω στις λάβες του ηφαιστείου, χύνεται στις χοάνες των κρατήρων και πυρομαχεί στις στιλπνές πέτρες.

 

Πορεία στα μονοπάτια της λάβας.

 

Πυρομαχεί το Καλοκαίρι. Παρατηρώ το χρώμα της λάβας στις ξερολιθιές των αμπελώνων, όπως αγκαλιάζεται με τα πλοκάμια των κλιμάτων μέσα στο εκτυφλωτικό φως.

*Η Σαντορίνη είναι ένα τεστ εξαίσιων πραγμάτων, που τολμούν διαρκώς θαύματα ή εξωθούν τα πράγματα στα άκρα.

L’Estate. Λες και η μουσική ανεβαίνει από τα έγκατα και σκαρφαλώνει στον ουρανό. Antonio Vivaldi / Le Quattro Stagioni / L’ Estate.

Ναι. Η μουσική εκχέεται από τους κρατήρες, όπως η λάβα και τινάζεται στον ουρανό, εκτοξεύεται μέσα από τη λάβα και τους τόφφους, διάπυρη / Allegro non molto.

Το Καλοκαίρι είναι το κόλπο της Μεγάλης Μητέρας Θεάς. Ο ανοιχτός ουρανός, τα μεθυσμένα φεγγάρια και ο ήλιος που κυλιέται μεσοπέλαγα, δυτικά από το Φηρό Στεφάνι…

LEstate /Adagio.

Υποθέτω ότι σε ένα τέτοιο τόπο, εύκολα γίνεσαι μύστης. Όπως τα παιδιά που μυούνται εκεί στην Ξεστή 3.

Το Καλοκαίρι ταξιδεύει αιώνες πάνω από το ηφαίστειο. Είναι μια σύμπραξη αισθήσεων, φωτός και χρωμάτων. Guest, η θάλασσα στο χρώμα του ηφαιστείου.

Χρόνια ταξιδεύω με τα καΐκια την Caldera

LEstate / Presto.

Το ίδιο βράδυ είδα στον ύπνο μου τα κορίτσια των κρόκων. Όλως αιφνιδίως οι εποχές είχαν μπερδευτεί. Μεσομινωική Άλφα. Ακριβώς, με ένα ιδεόγραμμα στο λαιμό της.

Τι απόγιναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι την ώρα του μεγάλου χαλασμού. Τα υπάρχοντά τους, τα πλοία τους. Μόνο τις τοιχογραφίες άφησαν πίσω τους και τη λάβα.

Μακρινά ξαδέλφια, συγγενείς από το Μόχλος ή την Ψείρα, αίμα μου.

Κι όμως, έτσι είναι: alegro non molto / adagio / presto...

Όπως: Καλοκαίρι / λάβα / ηφαίστειο…

Η μουσική έχει χίλιους τρόπους. Θυμάμαι τους ήχους από τις καλαμιές του Νείλου και ύστερα, τον άσκαυλο σε μια σπηλιά του Ψηλορείτη. Αγρυπνούν οι ήχοι, όπως τα ηφαίστεια.

Όταν σήκωσα αίφνης το κεφάλι μου, διάβασα στην πλώρη του κρουαζιερόπλοιου το όνομα Reflection. Η αντανάκλαση της λάβας.

 

Reflection, τι άλλο;

 

Ο ιδρώτας κατρακυλούσε ασταμάτητα στο πρόσωπο, σε όλο το σώμα, καίνε όλα, ένα ζέον τοπίο στο allegro του μεσημεριού. Η αναλαμπή είναι η μουσική που εξατμίζεται, το φλεγόμενο παρελθόν της λάβας. Ο Εκηβόλο του φωτός / presto.

Με τη μορφή ενυπνίου στις λάβες της Καμένης. Έτσι είδα την ωραία Θεά με το διάφανο χιτώνιο, τα κομψά της χείλη και το χρυσό ενώτιο, μα πιο πολύ, τους έρωτες στο γυμνό της στήθος.

Η Θεά των ηφαιστείων.

Εκεί, στην Οικία των Γυναικών, ή στην Οικία του Στόλου και πιο κάτω λίγο, στην επόμενη γειτονιά, με την Ξεστή 3.

Η Θεά των κρόκων.

Με τη μυρωδιά του σκίνου στα μαλλιά. Ένας κόμπος μαστίχας, που διαχέει το άρωμά του και παραδίπλα τα μυριστικά των αμπελιών.

Μέσα στις λάβες αγρυπνούν οι αιώνες.

Οι αιώνες με τις τοιχογραφίες από την προηγούμενη ζωή στο Ακρωτήρι. Τα ωραία πιθάρια στις αποθήκες. Η ζωή, που δεν σταμάτησε ποτέ να αναπνέει.

Γνωρίζω τη λέξη λαθούρι από τότε. Τη φάβα. Και έχω τη γεύση της απαράλλαχτη, όπως και τη γεύση του κρασιού.

Είναι σαν να κατοικώ μέσα στη λάβα. Στο μαύρο της φωτιάς, το πιο βαθύ, βαθύ του κόσμου.

Ακούω Vivaldi / L’ Estate.

Το έντονο χρυσό του ήλιου. Υπέρτατο φως. Το προϊστορικό άστρο της μέρας ή και αυτό το όνομα του Υπερίωνα. Έτσι, δεν υπάρχουν διαφυγές. Με το ίδιο φως σε βλέπω.

Κάθε χειμώνα ονειρεύομαι αυτά τα μικρά ταξίδια στα νησιά του ηφαιστείου, τις Καμένες, καθώς ψάχνω πράγματα για τη δράση των ηφαιστείων και για τα υλικά που εκτοξεύονται από τους κρατήρες.

Από πολλά διαφορετικά μονοπάτια, είναι ενδιαφέρον ότι καταλήγω πάντοτε στη μοναδικότητα αυτού του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Εκτός από τη ‘σκηνογραφική» του εμφάνιση και παρουσία, αυτό το ηφαίστειο μοιάζει να έχει ένα διαρκή «διάλογο» με τους ανθρώπους. Μια κρυμμένη γνώση μοιάζει να ξεπηδά κάθε τόσο μέσα από τους τόφφους και τη λάβα. Μια γνώση, ασφαλώς, πολύτιμη, όχι μόνο για τον τρόπο που μπορεί τα ηφαίστεια να «ειδοποιούν» τους ανθρώπους ή οι άνθρωποι να «μαντεύουν» τις …ορέξεις του ηφαιστείου, αλλά και γιατί τα υλικά του ηφαιστείου με την εναπόθεσή τους έχουν γίνει ένα είδος θησαυροφυλάκιου, που περικλείει και διατηρεί πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή των ανθρώπων, πριν από χιλιάδες χρόνια. 

 

Φύλλα από σκίνα και ελαιόδεντρα, παγιδευμένα μέσα στη λάβα, έχουν ηλικία μερικών δεκάδων χιλιάδων ετών. (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας).

 

Αυτό που αναρωτιέμαι κάθε φορά, ψάχνοντας ανάμεσα στα «βουνά» της λάβας είναι ότι όχι μόνο δεν βρέθηκαν άνθρωποι παγιδευμένοι στα εκτοξεύματα του ηφαιστείου, αλλά δεν βρέθηκαν ούτε ζώα.

Μια σκέψη είναι ότι τα ζώα πρώτα είναι αυτά που αντιλαμβάνονται την ταραχή στο εσωτερικό του ηφαιστείου, καθώς το μάγμα αναδεύεται, γυρεύοντας διέξοδο. Και προφανώς, τα ζώα παίρνουν τα μέτρα τους, δηλώνοντας με τη συμπεριφορά τους τον επικείμενο κίνδυνο.

Με τον ίδιο τρόπο, πιστεύω, ότι οι Μινωίτες, που φαίνεται να ήταν πολύ καλοί παρατηρητές των φυσικών πραγμάτων, θα είχαν προσέξει αυτή τη συμπεριφορά των ζώων απέναντι στα επικείμενα ξεσπάσματα του ηφαιστείου. Έχουμε πολλά παραδείγματα για τις λεπτομερείς παρατηρήσεις αυτών των ανθρώπων, σε ότι αφορά φυσικά φαινόμενα, αστρονομικές παρατηρήσεις και αλλαγές φάσεων στον κύκλο του χρόνου, με οδηγούς το φεγγάρι και τον ήλιο.

Είναι μια σκέψη.

*Η σποδός, οι τόφφοι έχουν παγιδεύσει στα ενδότερά τους διάφορα φυτά, που βοηθούν σήμερα να έχουμε μια εικόνα για το φυτικό περιβάλλον στην Προϊστορική Θήρα. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τις απεικονίσεις φυτών στις τοιχογραφίες.

Το αίνιγμα είναι γιατί δεν παγιδεύτηκε κανένας ζωντανός οργανισμός (πουλιά και ζώα) από αυτούς που βλέπουμε στις τοιχογραφίες. Πού πήγαν μετά την έκρηξη; Η μόνη πιθανή εξήγηση είναι ότι ένα κομμάτι του νησιού έμεινε αλώβητο από τις εκτοξεύσεις ηφαιστειακών υλικών και είναι η περιοχή στο Μέσα Βουνό, εκεί που υπάρχει η αρχαϊκή πόλη της Αρχαίας Θήρας. Ίσως εδώ να είναι η μεγάλη κρύπτη των αινιγμάτων.

Είναι πολλές οι σκέψεις που γεννιούνται περιδιαβαίνοντας τις περιοχές της λάβας. Οι σκληρές, όσο και άκρως εντυπωσιακές εικόνες του ηφαιστείου και των φοβερών εκτιναγμάτων του παράγουν συλλογισμούς και μπερδεύουν εικόνες και υλικά. Η ζωή μοιάζει να ζυμώνεται με τους αιώνιους φόβους του ανθρώπου, που είναι μοιραίο να αναζητά λυτρωτικούς δρόμους διαφυγής.

 

Βαδίζοντας στην «κόψη» της λάβας.

 

Ωστόσο, η περιπλάνηση ανάμεσα στους τρομακτικούς σχηματισμούς της λάβας, προκαλεί και μια αλληλουχία συναισθημάτων, που διαλέγονται με την εικόνα. Αυτή τη φοβερή εικόνα. Το μαύρο της φωτιάς. Το διάπυρο, που ανέβηκε στην επιφάνεια και ύστερα από μια διαρκή διαδικασία μεταμόρφωσης, κατέληξε σ’ αυτό το στερεό, στιλπνό, σκληρό  μαύρο, παρά λίγο γυαλί.

Δεκαετίες πολλές διαρκεί αυτή η περιπλάνηση σ’ αυτό το δύσκολο τοπίο, όπου η ζωή αναζητά τρόπους να δείξει την παρουσία της πάνω στην κυριαρχία της λάβας. Χιλιάδες φωτογραφίες, πολλές σημειώσεις και ξανά πάλι, ύστερα από κάποιες αξιολογήσεις, που οδηγούν σε νέες έρευνες. Πουθενά δεν σταματά τελικά αυτή η αναζήτηση.

Στους νεώτερους κρατήρες κυριαρχεί η μυρωδιά από το θειάφι, πολύ έντονη στην όσφρηση. Αίσθηση φωτιάς, ως να πρόκειται να εκραγεί όλος αυτός ο τόπος.

Καίει ο τόπος, αρχές Ιουλίου, με τη μέρα να πυρομαχεί στη ράχη του καλοκαιριού, που ανεβαίνει όπως η λάβα.

 

 

 

 ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ/2 Οκτωβρίου 2013




zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα