ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Καλλυντικά Από Τη Λάβα Του Ηφαιστείου

Ένα μοναδικό τοπίο. Σε πρώτο πλάνο οι τεράστιες πετρωμένες λάβες στους ηφαιστειακούς κρατήρες της Καμένης και στο βάθος, τα τοιχώματα της Καλντέρας στη Σαντορίνη.

 

Οι γυναίκες στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης φορούν στα πρόσωπά τους καλλυντικά, φτιαγμένα από τις λάβες του ηφαιστείου. Οξείδια του Μολύβδου γίνονται πούδρες, eye liner, rouge στα μάγουλα και κόκκινα crayon στα χείλη. Ένα φαντασμαγορικό ταξίδι, στην προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι.

 

 

Οι γυναίκες στις τοιχογραφίες που έφερε στο φως η ανασκαφή της προϊστορικής πόλης στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης έχουν μακιγιάζ στα πρόσωπά τους, φοράνε ρούχα από φίνα, λεπτά υφάσματα, τα μαλλιά τους έχουν περίτεχνα χτενίσματα, φοράνε πολύτιμα κοσμήματα εξαιρετικού γούστου και έχουν βαμμένα χείλη με crayon.

Tο ρουζ στα μάγουλα, οι μαύρες γραμμές που τονίζουν τα μάτια, τα επιμελώς βγαλμένα φρύδια, για να έχουν ένα καμπυλόγραμμο σχήμα, όπως και τα βαμμένα νύχια είναι μερικά μόνο από τα πράγματα που εντυπωσιάζουν σ’ αυτές τις τοιχογραφίες.

Είναι σαφές ότι οι γυναίκες στα  fresco της Σαντορίνης γνώριζαν να μακιγιάρονται και είχαν όλα όσα χρειάζονται γι’ αυτό. Είχαν και βαφές και εργαλεία μακιγιάζ. Οι αρχαιολόγοι που ανέσκαψαν αυτή την υπέροχη πόλη, έφεραν στο φως και τα υλικά για τις βαφές και τα εργαλεία της περιποίησης των γυναικών. Ένα πλήθος από αντικείμενα και εικόνες, προσδιορίζουν την εξαιρετική ποιότητα ζωής των κατοίκων της πόλης, που εντυπωσιάζει σήμερα με τον πολιτισμό της ολόκληρο τον κόσμο και γίνεται αφορμή, ώστε εκατομμύρια άνθρωποι σ’ αυτό τον πλανήτη να θέλουν να δουν έστω και για μια φορά στη ζωή τους τη Σαντορίνη.

Το μοναδικό αυτό νησί του ηφαιστείου είναι σήμερα ο πρώτος ταξιδιωτικός προορισμός στον κόσμο. Ένα νησί-Μουσείο, που δεν έχασε ποτέ το μέτρο της ζωής και γνωρίζει καλά να μεταδίδει στους επισκέπτες του αυτό ακριβώς που πιστοποιούν οι εντυπωσιακές τοιχογραφίες: ότι δηλαδή η ζωή σε αυτή την πόλη ήταν υπέροχη.

 

Μια Θεά, που εικονίζεται σε μια τοιχογραφία, ίσως η Πότνια Θηρών, έχει υπέροχα βαμμένα μάτια, κόκκινα βαμμένα χείλη και ρουζ στα μάγουλά της, ενώ τα μαλλιά της είναι περίτεχνα χτενισμένα και φοράει εξαιρετικού γούστου κοσμήματα.

Μια νεαρή Κροκοσυλλέκτρια, εκτός από βαμμένα μάτια και επιμελώς βγαλμένα, καμπυλόγραμμα φρύδια, φαίνεται να έχει και βαμμένα νύχια.

 

Γυναίκα από τις τοιχογραφίες της Θήρας, που έχει βαμμένα τα μάτια της, έχει ρουζ στα μάγουλα,
τα χείλη της είναι βαμμένα κόκκινα και έχει περιποιηθεί τα φρύδια της με τσιμπιδάκι.
(Η τοιχογραφία βρίσκεται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, στα Φηρά της Σαντορίνης).

 

Αξίζει να παρατηρεί κάποιος με επιμονή κάθε κομμάτι σ’ αυτές τις τοιχογραφίες, που κοσμούσαν τους τοίχους των σπιτιών στο Ακρωτήρι. Οι περισσότερες βρίσκονται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, στα Φηρά της Σαντορίνης. Μόνο τρεις από αυτές βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, ενώ ένας σημαντικός αριθμός τοιχογραφιών βρίσκονται στα εργαστήρια των αρχαιολόγων και αναμένεται να βρουν κάποτε και αυτές τη θέση τους σε ένα μουσείο.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως πολλά πειστήρια για την περιποίηση των γυναικών στην προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι, όπως δείχνουν πρωτίστως οι γυναίκες που εικονογραφούνται στις τοιχογραφίες.

Τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν, όπως και πολλά από τα μικρά αγγεία που είχαν για τη φύλαξή τους, αλλά και τα μικρά τριβεία, που τους ήταν απαραίτητα για την παρασκευή των χρωμάτων από το λιώσιμο κάποιων πετρωμάτων, είναι μερικά από τα πειστήρια που έφεραν στο φως οι ανασκαφές.

 

Η Ιέρεια από τις τοιχογραφίες της Σαντορίνης. Το νεαρό κορίτσι έχει έντονα βαμμένα τα χείλη και τα μάτια.

 

Πολλά από τα πειστήρια αυτά έγιναν αντικείμενο στη συνέχεια πολύ εξειδικευμένων μελετών από ειδικούς επιστήμονες, όπως η μελέτη που έγινε πριν από τρία χρόνια με την υποστήριξη του Διευθυντή της Ανασκαφής στο Ακρωτήρι, Χρίστου Ντούμα και με τη χορηγία του Institute For Aegean Prehistory. Με την έρευνα αυτή ανιχνεύτηκαν χρωστικές ουσίες, που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές είναι αυτές που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες της εποχής στο μακιγιάζ τους. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό «Journal Of Archaeological Science».

Δεν είναι γνωστό αν τα υλικά για το μακιγιάζ στην προϊστορική πόλη της Θήρας ήταν προϊόντα εμπορίου. Ασφαλώς θα ήταν δύσκολο για κάθε γυναίκα να τρέχει στους γκρεμούς με τις λάβες του ηφαιστείου και να προμηθεύεται από εκεί τις πρώτες ύλες. Θα πρέπει να υπήρχαν ειδικοί, με γνώση των πετρωμάτων, που θα συγκέντρωναν τα υλικά και θα τα έφερναν στο εμπόριο, απ’ όπου και θα τα προμηθεύονταν οι γυναίκες προκειμένου να φτιάξουν τις χρωστικές ουσίες για το μακιγιάζ τους.

 

Ένα από τα βασικά στοιχεία εκείνων των χρωστικών ουσιών που εντοπίστηκαν είναι ο μόλυβδος, ο οποίος χρησιμοποιείται και σήμερα σε πολλά αντίστοιχα καλλυντικά. Ωστόσο, σήμερα, ο Μόλυβδος και τα παράγωγά τους, απ’ όπου προέρχονται χρωστικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται στο μακιγιάζ, θεωρούνται τοξικά υλικά. Όμως, αντίθετα από τη σημερινή αντίληψη για την βλαπτική επίδραση που έχει στον ανθρώπινο οργανισμό, ο τοξικός μόλυβδος, οι αρχαίοι πίστευαν (πιθανόν και από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια) ότι μικρές συγκεντρώσεις μολύβδου έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Γάλλοι ερευνητές πειραματίστηκαν με κύτταρα της επιδερμίδας, που τα υπέβαλαν σε μικρές ποσότητες διαλύματος «Λαυριονίτη» (πρόκειται για δευτερογενές μολυβδούχο υλικό). Αντί, όπως περίμεναν, να νεκρωθεί αυτό το κύτταρο, διαπίστωσαν ότι άρχισε να παράγει μόρια μονοξειδίου του αζώτου, ενεργοποιώντας έτσι τα κύτταρα που σκοτώνουν τα βακτήρια.

 

Τα νεαρά αγόρια από την Τοιχογραφία των Πυγμάχων,
έχουν eye liner στα μάτια και φορούν στα αυτιά τους σκουλαρίκια.

(Η τοιχογραφία βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στην Αθήνα).

 

 

Στη Φαραωνική Αίγυπτο φαίνεται ότι γνώριζαν πολύ καλά τις ανοσοποιητικές ιδιότητες των διαλυμάτων του μολύβδου, που χρησιμοποιούσαν τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες στο μακιγιάζ τους. Οι επαφές των λαών του Αιγαίου και της Κρήτης με την Αίγυπτο εκείνων των χρόνων είναι διαπιστωμένες, όπως είναι διαπιστωμένη και η χρήση των ίδιων χρωστικών ουσιών για το μακιγιάζ των γυναικών στο Αιγαίο και στην Αίγυπτο των Φαραώ.

Ο μόλυβδος είναι γνωστός στη Μινωική Κρήτη και στο Προϊστορικό Αιγαίο και καταγράφεται σε πινακίδες της Γραμμικής Β΄, με το ίδιο  όνομα που έχει και σήμερα: L<oF = mo-ri-wo-do = μόλιFδος.

Προφανώς γνωρίζουν αυτοί οι άνθρωποι να εντοπίζουν, να συλλέγουν και να χρησιμοποιούν το μόλυβδο και τα υλικά στα οποία περιέχεται.

Μια καλή πηγή οξειδίων του μολύβδου είναι ο θρυμματισμός των βράχων που προέρχονται από τα εκτοξεύματα του ηφαιστείου. Και πριν ακόμη από τη μεγάλη καταστροφική έκρηξη του 17ου προ Χριστού αιώνα, το έδαφος της Σαντορίνης ήταν ηφαιστειογενές, με αδιάψευστη απόδειξη την τοιχογραφία της Άνοιξης, που δείχνει τα κόκκινα κρίνα φυτρωμένα πάνω σε σχηματισμούς λάβας, όπως και τα σημερινά τοιχώματα στην Caldera.

Έτσι προκύπτει το προϊστορικό μακιγιάζ με τα  χρώματα του ηφαιστείου. Τα ηφαιστειακά πετρώματα βρίθουν από οξείδια του μολύβδου.

 

 

Τα χρώματα που εντοπίζονται στο μακιγιάζ των γυναικών, στις τοιχογραφίες που βρέθηκαν στην προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού προέρχονται:

·       Από τον Λιθάργυρο προκύπτει το λαμπερό κόκκινο χρώμα (το κραγιόν στα χείλη και το ρουζ στα μάγουλα). Ο Λιθάργυρος είναι ορυκτό Μονοξείδιο του Μολύβδου που παράγεται κατά την εξαγωγή του αργύρου από τον αργυρούχο μεταλλικό Μόλυβδο. Λεπτά πλακίδια Λιθάργυρου βρέθηκαν στην Προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι. Το ίδιο υλικό εντοπίστηκε εκεί και σε μορφή σκόνης πάνω σε εργαλεία (γουδιά και παλέτες για την κατεργασία των πρώτων υλών, προκειμένου να παραχθούν οι καλλυντικές σκόνες και τα χρώματα).

·       Από τον Γαληνίτη, που είναι ο Θειούχος Μόλυβδος, έπαιρναν το μαύρο χρώμα για το μακιγιάζ των ματιών (eye liner). Τα μάτια όλων των γυναικών στις τοιχογραφίες της Σαντορίνης, τόσο τα νεαρά κορίτσια με τα ξυρισμένα κεφάλια, όσο και οι κυρίες έχουν έντονο μακιγιάζ στα μάτια, με ζωηρά περιγράμματα από μαύρες γραμμές. Την ίδια εποχή, το μαύρο χρώμα από Θειούχο Μόλυβδο είναι σε χρήση ως καλλυντικό για τα μάτια και στην Αίγυπτο των Φαραώ. Εκεί το χρησιμοποιούν τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες, ενώ εκτός από καλλωπιστικό σκοπό, χρησιμοποιείται και για λόγους υγείας, προς αποτροπή μολύνσεων των ματιών. Και στην τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας, με «Τα παιδιά που πυγμαχούν», φαίνεται ότι τα μάτια των μικρών πυγμάχων έχουν ένα έντονο περίγραμμα με μια μαύρη γραμμή. Όπως δείχνει το κουρεμένο τους κεφάλι με τις τούφες των μαλλιών εδώ κι εκεί, πρόκειται για νεαρά αγόρια που δεν έχουν ξεπεράσει την εφηβεία.

·       Από τον Κερουσίτη, που είναι το Ανθρακικό άλας του Μολύβδου, έπαιρναν το λευκό χρώμα, το οποίο χρησιμοποιούσαν για τη λεύκανση του προσώπου (πούδρα).

·       Μια πηγή από την οποία εξασφάλιζαν οξείδια του Μολύβδου για την Παρασκευή καλλυντικών χρωμάτων φαίνεται ότι ήταν και τα εργαστήρια ασημιού. (παραπροϊόντα με ενώσεις του Μολύβδου, που έδιναν το κόκκινο χρώμα και το λευκό, το «στουπέτσι», που χρησιμοποιούσαμε μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες για τη βαφή των πάνινων παπουτσιών).

·       Ακόμη μια κόκκινη χρωστική ουσία, που εντοπίζεται στην Προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού της Θήρας είναι και το Μίνιο (το επιτετραοξείδιο του Μολύβδου), που είναι γνωστό και ως «Κόκκινος Μόλυβδος». Ένα κομμάτι αυτής της ουσίας εντοπίστηκε σε ένα μικρό δοχείο στο Ακρωτήρι και συμπεραίνεται ότι είχε καλλυντική χρήση. Αυτή η χρωστική ουσία δίνει ζωηρό ρόδινο χρώμα και είναι εξαιρετικά λεπτόκοκκο (πούδρα). Το ανακάτευαν επίσης με ασβέστη, ρυθμίζοντας με αυτό τον τρόπο πόσο έντονο ή απαλό ήθελαν το χρώμα. Αυτό το ρουζ, που το παρασκεύαζαν σε μια ευρεία γκάμα αποχρώσεων, από κόκκινο μέχρι απαλό ροζ, το έστρωναν στα μάγουλά τους οι γυναίκες, σε πολύ λεπτές στρώσεις, με πινέλο. Φαίνεται ότι το χρησιμοποιούσαν και αραιωμένο, γεγονός που μείωνε και την τοξικότητά του.

 

Η Πότνια Θηρών, με βαμμένα χείλη, έχει eye liner στα μάτια και έχει περιποιηθεί τα φρύδια της με τσιμπιδάκι.

Εντυπωσιακά είναι και τα βαρύτιμα  κοσμήματα που φοράει στο λαιμό της, ενώ και η κόμμωση της είναι περίτεχνη.

 

Αυτές οι χρωστικές ουσίες από τα οξείδια του Μολύβδου φαίνεται ότι ήταν σε χρήση για τον καλλωπισμό των γυναικών στην Προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού, στη Θήρα, από το 3000 προ Χριστού.

 

Μαρμάρινη φιάλη-τριβείο με ένα πυρήνα κόκκινου χρώματος και ένας τριπτήρας από οψιανό.

Ένας τρόπος παρασκευής καλλυντικών στο προϊστορικό Αιγαίο.

 

Ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας, που είναι και ο ανασκαφέας του αρχαιολογικού χώρου στο Ακρωτήρι της Θήρας αναφέρει σε μια διάλεξή του ότι: «πέρα από τα πετρώματα και τα ορυκτά που χρησιμοποιήθηκαν  για καθημερινές ανάγκες (π.χ. εργαλεία, σκεύη, μέταλλα), οι τελευταίες έρευνες έδειξαν ότι τα ψιμύθια που οι κυρίες των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου χρησιμοποιούσαν για τον καλλωπισμό τους είχαν ως βάση οξείδια του μολύβδου, τα οποία αφθονούν στις παρειές της Καλντέρας».

Λέει ακόμη ο κύριος Χρ. Ντούμας ότι οι γυναίκες της Προϊστορικής Θήρας «είχαν επίσης ανακαλύψει τις καλλυντικές ιδιότητες της λευκής τάλκης (του ταλκ)».

Η προέλευση των πρώτων υλών για την παραγωγή των χρωστικών ουσιών του μακιγιάζ των γυναικών στην προϊστορική Θήρα είναι, έτσι, γνωστή σήμερα, χωρίς καμιά αμφιβολία. Τα ηφαιστειακά πετρώματα της Σαντορίνης ήταν ένα πλούσιο πεδίο τέτοιων προμηθειών, που ενδεχομένως αυτές οι πρώτες ύλες να ήταν και αντικείμενο εξαγωγικού εμπορίου.

Γεννάται, ωστόσο το ερώτημα: ποιος έκανε την τελική επεξεργασία, για να προκύψουν οι χρωστικές ουσίες που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για τον καλλωπισμό τους; Την απάντηση ενδεχομένως να τη δίνουν ορισμένα αντικείμενα, όπως τα τριβεία στα οποία κονιορτοποιούσαν τα πετρώδη οξείδια του μολύβδου για να γίνουν σκόνη. Τα τριβεία αυτά είναι ατομικά: μικρές φιάλες ( ανοιχτά, ρηχά μπολ), ως επί το πλείστον, με ένα τριπτήρα από σκληρό υλικό (συχνά οψιανό).  Τα εργαλεία αυτά προϊδεάζουν ότι κάθε γυναίκα είχε τον τρόπο να επεξεργάζεται στο τελικό τους στάδιο τα οξείδια του μολύβδου, που προμηθευόταν από το εμπόριο, ώστε να φτιάξει η ίδια τα χρώματα των βαφών για το μακιγιάζ της.

Ενδεχομένως πάλι να υπήρχε και ένα εμπόριο τέτοιων ψιμυθίων για τον καλλωπισμό των γυναικών.

Ο Paul Faure στο βιβλίο του: «Parfums et Aromates de LAntiquite» αναφέρει ότι «…ένα πολύ διαδεδομένο επάγγελμα την Μινωική εποχή ήταν το επάγγελμα του παρασκευαστή αρωμάτων, αλοιφών και ψιμυθίων…».

 

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Αθήνα 20 Ιουλίου 2012





zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα