ΚΕΙΜΕΝΟ

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΟΡΕΣΤΗΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

 

Jeffrey Soles

Ο Αμερικανός αρχαιολόγος μιλάει για την dragonfly

ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΤΟ ΜΟΧΛΟΣ

 

 

«Ξέρουμε ότι η Σαντορίνη με τη Μινωική Κρήτη έχουν σχέση. Αυτό το κόσμημα είναι ακόμη μια απόδειξη»

«Το πιο πιθανό είναι ότι φτιάχτηκε σε ένα πολύ καλό εργαστήριο κοσμημάτων εδώ στο Μόχλος. Ξέρουμε ότι αυτή η πόλη ζει από το εμπόριο. Είναι κατά βάση μια πόλη πλουσίων εμπόρων, που μπορούν και ταξιδεύουν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο»

 




Ο αρχαιολόγος Jeffrey Soles και ο Νίκος Ζερβονικολάκης στο Μόχλος, τον Ιούλιο του 2005, στη διάρκεια της ανασκαφής.

Ιούλιο μήνα ταξίδευα από την Τήνο για την Κρήτη. Συμπτωματικά, το πλοίο λεγόταν «Δαίδαλος» και το δρομολόγιο περνούσε από τη Σαντορίνη, με τελικό προορισμό το λιμάνι του Ηρακλείου.

 


Η εντυπωσιακή Οία, κρεμασμένη στους κόκκινους γκρεμούς του ηφαιστείου.

Ήταν απόγευμα όταν μπήκαμε με το καράβι στην Καλντέρα, από το βόρειο στόμιό της, βλέποντας αριστερά την Οία να κρέμεται στους κόκκινους γκρεμούς της από τα οξειδωμένα εκτινάγματα του ηφαιστείου.

Εντυπωσιακό θέαμα, αυτή την ώρα, με τον ήλιο να φωτίζει με ένα μαγικό φως τους χρωματιστούς ηφαιστειακούς γκρεμούς, με τα ζωνάρια της λάβας και των τόφφων.

Μπήκα στο ίδιο παιγνίδι που μπαίνω πάντα όταν βρίσκομαι σ’ αυτά τα μέρη. Ανακατώνω στη σκέψη μου τις τοιχογραφίες από την Ξεστή 3 και το Συγκρότημα Δ, στην ανασκαμμένη   προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού.

 

Ένα μαύρο βουνό από λάβες μέσα στη θάλασσα. Είναι το νησάκι του ηφαιστείου, στο κέντρο της Καλντέρας

 

Ο Φάρος του Ακρωτηριού, στα Νότια της Σαντορίνης, βλέπει στο Κρητικό πέλαγος.

 

Πέρασα, άλλωστε όλο σχεδόν τον προηγούμενο χειμώνα ψάχνοντας αυτές τις τοιχογραφίες με τα πρόσωπα που μυούνται στην αιωνιότητα. Την αφορμή μου την είχαν δώσει τα ευρήματα από την ανασκαφή στο Μόχλος και η συζήτηση που είχα το προηγούμενο καλοκαίρι με τον αρχαιολόγο Tom Brogan, έναν από τους ανασκαφείς στο Μόχλος. Η στάχτη από την έκρηξη των προϊστορικών χρόνων του ηφαιστείου της Σαντορίνης, βρίσκεται παντού στα θεμέλια των σπιτιών στο Μόχλος.

Και τώρα, από το κατάστρωμα του πλοίου, φωτογραφίζω το ηφαίστειο και την Καλντέρα, μέχρι που βλέπω να ξεμακραίνει λίγο-λίγο ο φάρος του Ακρωτηριού, καθώς χάνεται πια και ο ήλιος μέσα στα χρυσά θαλασσινά νερά στη δύση.

Αυτό το παιγνίδι δεν σταματά ποτέ…

 

Ο αρχαιολογικός χώρος της ανασκαφής στο Μόχλος.

 

 Το άλλο πρωί ξύπνησα στο Μόχλος, άνοιξα το παράθυρο και είχα απέναντί μου το νησί με την προϊστορική πόλη.  Οι αρχαιολόγοι ήταν εκεί.

Ο αρχαιολόγος Tom Brogan, υποδιευθυντής της ανασκαφής, μου είπε ότι ο Jeffrey έχει ανακαλύψει κάτι σημαντικό. Για να μου το αποκαλύψει ο ίδιος ο Jeff, έπρεπε πρώτα να με περάσει από μια μικρή ανάκριση, αν θυμάμαι τι φοράει στο λαιμό της η Θεά της Ξεστής 3 στη Σαντορίνη. Η πρώτη μου απάντηση ήταν ότι η Θεά φοράει ένα περιδέραιο με πάπιες. «Φοράει και κάτι άλλο», μου είπε ο καθηγητής. Ναι, του απάντησα: Ακόμη ένα περιδέραιο με λιβελούλες.

Όταν μου είπε ότι αυτό ήταν το εύρημα, μια λιβελούλα δηλαδή, όπως αυτή στο κόσμημα της θεάς από τη Σαντορίνη, έμεινα να τον κοιτάζω κάμποση ώρα, χωρίς να ξέρω τι να πω…

-         Δεν το πιστεύεις;

-         Το πιστεύω. Απλά, μου φαίνεται σχεδόν απίστευτο!

-         Το ίδιο περίπου είπα κι εγώ όταν το βρήκα…

-         Πώς αισθάνεστε κύριε καθηγητά, που βρήκατε ένα κομμάτι από ένα διάσημο κόσμημα των προϊστορικών χρόνων;

Ο αρχαιολόγος Jeffrey Soles

Ο καθηγητής της αρχαιολογίας του πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας, Jeffrey Soles, που είναι και ο ανασκαφέας του Μινωικού οικισμού στο Μόχλος, διστάζει στην αρχή να απαντήσει, ωστόσο είναι βέβαιο από την έκφραση στο πρόσωπό του ότι πρέπει να αισθάνεται τουλάχιστον ευτυχής γι’ αυτό το εύρημα.

 

-         Νομίζω ότι ένα τέτοιο εύρημα φέρνει χαρά σε κείνον που το κρατάει στα χέρια του. Το γνωρίζουμε καλά αυτό το κόσμημα από μια πολύ γνωστή τοιχογραφία σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι η τοιχογραφία της Μεγάλης Μητέρας Θεάς στην Ξεστή 3 της Σαντορίνης.

-         Να κάνω μια υπόθεση, ότι όπως και εκείνο το κόσμημα στη Σαντορίνη, έτσι και αυτό εδώ ενδέχεται να το φορούσε στο λαιμό της μια πολύ σημαντική γυναίκα;

-         Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση, αλλά δεν είναι παρά μια υπόθεση. Καθένας μπορεί να σκέφτεται διάφορα πράγματα και να κάνει συγκρίσεις. Για μας υπάρχει μόνο το εύρημα αυτό. Δεν μπορώ να πω σε ποιαν ανήκει, γιατί δεν έχω τις αποδείξεις που χρειάζομαι.

 

Ο κεντρικός δρόμος που διασχίζει από Βορρά προς Νότο τη Μινωική πόλη στο Μόχλος.

 

-         Τι υποθέσεις κάνετε εσείς όταν το κρατάτε στα χέρια σας;

-         Βλέπω ασφαλώς ότι είναι ίδιο με το κόσμημα που φοράει στο λαιμό της  η Θεά της Σαντορίνης. Αυτό είναι μια πραγματικότητα. Και μόνο αυτό το γεγονός νομίζω ότι είναι κάτι σημαντικό. Βλέπω επίσης ότι είναι μια πολύ καλή δουλειά. Είναι φανερό ότι προέρχεται από κάποιο πάρα πολύ καλό προϊστορικό εργαστήριο κοσμημάτων. Και τέτοια εργαστήρια είναι βέβαιο ότι υπήρχαν εδώ στο Μόχλος, γιατί έχουμε ανασκάψει αρκετά.

-         Θεωρείτε δηλαδή ότι και για κείνη την εποχή ήταν ένα ξεχωριστό κόσμημα;

-         Νομίζω πως ναι.

-         Δεν θα μπορούσε δηλαδή να το φοράει μια οποιαδήποτε γυναίκα.

-         Ξέρουμε όλοι αυτό που βλέπουμε στην τοιχογραφία της Σαντορίνης.

-         Στις τοιχογραφίες της «Ξεστής 3» κύριε καθηγητά, εικονίζονται αρκετές γυναίκες, όπως οι κροκοσυλλέκτριες, που φοράνε και αυτές ωραία διαδήματα και κοσμήματα που μοιάζουν με αυτά που φοράει η Θεότητα, όμως καμιά δεν φοράει παρόμοια περιδέραια, όπως αυτά που φοράει η θεότητα, δηλαδή, όπως αυτό με τις πάπιες και αυτό με τις λιβελούλες, που είναι ίδιο με αυτό που βρήκατε εδώ.

-         Πώς το είπατε αυτό το έντομο;

-         Λιβελούλα. Όταν ήμασταν πιτσιρίκια το λέγαμε «ελικοπτεράκι».

-         Ναι, μοιάζει πράγματι με ελικόπτερο.  Εγώ το ξέρω dragonfly. Μου λέτε πάλι το όνομά του, να το σημειώσω…

-         Λιβελούλα.

-         Λι-βε-λού-λα. Όπως και να το λένε, αυτό που έχει σημασία είναι ότι πρόκειται για ένα μοναδικό κόσμημα. Η απόδοση αυτού του εντόμου από τον τεχνίτη που έφτιαξε το κόσμημα είναι τέλεια. Το έντομο έχει αποδοθεί με κάθε λεπτομέρεια.

 

Η λιβελούλα της τοιχογραφίας.

 

Και μια λιβελούλα ζωντανή, ένα έντομο που μοιάζει με ελικόπτερο.

 

-         Ξέρετε τι ήταν το μέρος στο οποίο βρέθηκε, εννοώ αν από άλλα ευρήματα μπορείτε να υποθέσετε τη χρήση εκείνου του χώρου;

-         Βρέθηκε σε ένα δάπεδο, όπως το σκάβαμε. Είναι το δάπεδο στο σπίτι C7 που βρίσκεται στο κέντρο του Μινωικού οικισμού. Βρέθηκε σε ένα στρώμα καταστροφής της υστερομινωικής ΙΒ΄ περιόδου.  (1500-1425 π.Χ.). Και είναι το δάπεδο μιας τραπεζαρίας.

-         Αρκετά στοιχεία για να υποθέσει κανείς μια ενδιαφέρουσα ιστορία, από τον δέκατο-πέμπτο προ Χριστού αιώνα…

-         Εσείς μπορείτε να υποθέτετε κάποια ιστορία, εγώ όμως θα αρκεστώ στο εύρημα. Αυτό που θα έλεγα ότι είναι πραγματικό με αυτό το εύρημα είναι ότι πρόκειται για ένα κομμάτι από ένα κόσμημα, γιατί όπως βλέπετε υπάρχει μια τρύπα απ’ όπου ήταν περασμένο, μαζί με άλλα παρόμοια προφανώς, όπως γνωρίζουμε από την τοιχογραφία της Σαντορίνης, στην Ξεστή 3.

-         Και αυτό το κόσμημα, πρόκειται για ένα περιδέραιο, είναι προφανές ότι το φορούσε κάποια γυναίκα η οποία βρισκόταν σ’ αυτή την τραπεζαρία τη στιγμή που συνέβη μια τρομακτική καταστροφή και κατέρρευσε το σπίτι, υποθέτω. Ένας μεγάλος σεισμός ενδεχομένως.

-         Ενδεχομένως να συνέβη πράγματι, κάτι όπως αυτές οι υποθέσεις που κάνετε. Το σπίτι έχει καταστραφεί, έχει καταρρεύσει από σεισμό και στο δάπεδο της τραπεζαρίας του σπιτιού βρέθηκε ένα κομμάτι από αυτό το κόσμημα, που είναι επίσης φανερό ότι έσπασε και βρήκαμε μόνο το ένα κομμάτι του.

 

Ανασκαφή στο Μόχλος. Ιούλιος 2005

 

-         Θα προχωρήσω λίγο περισσότερο τον συλλογισμό μου κύριε καθηγητά. Η χρονολόγηση αυτής της καταστροφής δείχνει ενδεχομένως και αυτή τη Σαντορίνη. Εννοώ, μια μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης.

-         Πιθανόν, η αιτία του σεισμού και της καταστροφής που συνέβη εδώ στο Μόχλος να είναι μια έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, η έκρηξη δηλαδή που ισοπέδωσε τα Μινωικά παλάτια στην Κρήτη, αλλά και την ίδια την προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης.

-         Είναι παράξενο, αλλά ταυτόχρονα και πολύ ενδιαφέρον νομίζω, το γεγονός ότι αυτό το κόσμημα από ένα διπλό δρόμο οδηγεί στη Σαντορίνη... 

-         Ξέρουμε ότι η Σαντορίνη με τη Μινωική Κρήτη έχουν σχέση. Αυτό το κόσμημα είναι ακόμη μια απόδειξη. Είναι μπορώ να πω από τις πολύ καλές στιγμές που ζήσαμε φέτος όλοι μας σ’ αυτή την ανασκαφή. Είναι κάτι που μας έκανε να χαρούμε πάρα πολύ.

-         Στο Μόχλος κατά περιόδους έχουν βρεθεί πολύ σημαντικά πράγματα, ωστόσο, θέλω να σας ρωτήσω αν αυτό είναι για σας ένα ξεχωριστό εύρημα.

-         Είναι αλήθεια ότι το Μόχλος από το 1908 που άρχισαν οι ανασκαφές, έχει δώσει πολύ σημαντικά ευρήματα. Θέλω όμως να πιστεύω ότι αυτό έχει κάτι ξεχωριστό, λόγω της ομοιότητάς του με το περιδέραιο της Θεάς από τη Σαντορίνη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι πιο σημαντικό ή λιγότερο σημαντικό από άλλα ευρήματα.

 

Ακόμη ένα στιγμιότυπο από τις ανασκαφές στο Μόχλος τον Ιούλιο του 2005

 

-         Τα εργαστήρια που έχουν ανασκαφεί εδώ στο Μόχλος, στη λεγόμενη «Συνοικία των βιοτεχνών», ανήκουν και αυτά νομίζω στην Υστερο-Μινωική ΙΒ΄ περίοδο, όπως και αυτό το κόσμημα.

-         Ακριβώς. Το πιο πιθανό είναι ότι φτιάχτηκε σε ένα πολύ καλό εργαστήριο κοσμημάτων εδώ στο Μόχλος. Ξέρουμε ότι αυτή η πόλη ζει από το εμπόριο. Είναι κατά βάση μια πόλη πλουσίων εμπόρων, που μπορούν και ταξιδεύουν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Έχουμε πολλές αποδείξεις ότι τα εργαστήρια που λειτουργούσαν εδώ στο Μόχλος έφτιαχναν μεταξύ άλλων, εξαιρετικά κοσμήματα.

-         Θέλετε να πείτε ότι πουλούσαν μεταξύ άλλων και αυτά τα κοσμήματα σε πόλεις μακριά από το Μόχλος.

-         Ασφαλώς. Οι άνθρωποι που κατοικούσαν σε αυτή εδώ τη Μινωική πόλη εμπορεύονται τα  πάντα. Έχουμε βρει πολύτιμους λίθους από την Ουγκαρίτ (Συρία), από την Κύπρο, αντικείμενα από την Αίγυπτο, κρασί από τη Ρόδο. Ανταλλάσουν η πουλούν τα προϊόντα τους, ταξιδεύοντας ανά τη Μεσόγειο. Είναι καλοί ναυτικοί και καλοί έμποροι. Είμαστε πολύ σίγουροι γι’ αυτό, γιατί μας το δείχνουν τα ίδια τα ευρήματα από την ανασκαφή…

 

Η συζήτηση με τον καθηγητή Jeffrey Soles γίνεται στο Μόχλος, σε ένα διάλειμμα της ανασκαφής. Ένα μέρος της συζήτησης γίνεται και στο χώρο της ανασκαφής. Ο καθηγητής με δυο φοιτητές του έχει να μεταφέρει στον αρχαιολογικό χώρο ένα Μινωικό αγγείο για φωτογράφηση  στο σημείο που βρέθηκε κι εγώ του ζητάω να μου επιτρέψει να το φωτογραφίσω, πράγμα που δέχεται.

Εκείνες τις μέρες ο χρόνος για τους αρχαιολόγους ήταν πολύ πιεστικός, καθώς τελείωνε η ανασκαφική περίοδος και έπρεπε να γίνουν αρκετές εργασίες στο χώρο της ανασκαφής.

Λίγες μέρες αργότερα, στα εργαστήρια του Κέντρου Προϊστορικών Μελετών Αιγαίου, για την Ανατολική Κρήτη, που βρίσκεται στην Παχειά Άμμο, φωτογράφησα αυτό το μοναδικό εύρημα, τη Λιβελούλα, όπως αυτές στο περιδέραιο της θεάς από τη Σαντορίνη.

 

Ο καθηγητής Jeffrey Soles στη μέση, με δυο από τους φοιτητές του, που συμμετείχαν στην ανασκαφή στο Μόχλος. Δίπλα στο φλιτζάνι με τον καφέ, ένα αγγείο της Υστερο-μινωικής ΙΒ΄ περιόδου.

 

Αποτολμώ μια ακόμη ερώτηση στον καθηγητή Jeffrey Soles για τη Λιβελούλα της Θεάς, ελπίζοντας να πάρω μια απάντηση για τις εκτιμήσεις που κάνει ο ίδιος κρατώντας στα χέρια του αυτό το κόσμημα.

-         Γιατί διάλεξαν αυτό το παράξενο έντομο να στολίζει το λαιμό μιας Θεάς, σε μια τοιχογραφία;

-         Ωραία ερώτηση. Ίσως θα πρέπει να βρούμε κάτι ξεχωριστό που έχει αυτό το έντομο για να αξίζει αυτή τη μεγάλη τιμή, να κρέμεται στο λαιμό μιας θεάς…

 

 

 

 

Μόχλος, Ιούλιος 2005



zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα