ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος V, Σαντορίνη

 

ΙΧΝΗΛΑΣίΑ

ΣΤΟ

ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ

Ένα Οδοιπορικό Στους Κρατήρες

 

Το βουνό με τη λάβα μέσα στη θάλασσα δίνει την αίσθηση ενός εκκρεμούς, που η ταλάντωσή του εκτείνεται από το θαυμασμό μέχρι το φόβο.

Αυτό ενδεχομένως να είναι και το κίνητρο των ανθρώπων, που επισκέπτονται αυτό τον ξεχωριστό τόπο μετά φόβου, αλλά και θαυμασμού μέγιστου.

Κοντά πέντε δεκαετίες παρακολουθώ προσεκτικά τις εκφράσεις στα πρόσωπά τους, καθώς τα καΐκια πιο παλιά και τώρα πιο μεγάλα σκαριά, πλησιάζουν τις στιλπνές, μαύρες, άγριες ακτές με τις λάβες.

 

Ταξίδι στην αιωνιότητα του ηφαιστείου, με τα βουνά της λάβας πάνω στη θάλασσα.

 

Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τη λέξη «Δέος», όμως εδώ νομίζω πως υπάρχει μια διαφορετική μυθογραφία, ένα μυθολόγιο χειροπιαστών πραγμάτων, που εξωθούν κάθε σκέψη στο απώτατό της, μέσα από πραγματικές εικόνες.

Τα νησιά της Παλιάς και της Νέας Καμένης στη Σαντορίνη είναι η έκταση του Εκκρεμούς!

Η αρμονία παίζει με τον ανελέητο φόβο ή και τον όλεθρο κάτω από το οξύ φως του ήλιου.

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι η κρύπτη των θαυμασμών, κάτι σαν το εργαστήριο ενός αόρατου αλχημιστή, που προσπαθεί μέσα από τον όλεθρο να παράξει ομορφιά.

Πάντοτε η περιπλάνηση στις Καμένες είναι μια περιπέτεια, που κάνει μια αξέχαστη μέρα στη ζωή του επισκέπτη τους.

Όλες αυτές τις δεκαετίες που παρατηρώ και φωτογραφίζω εικόνες και λεπτομέρειες από αυτά τα μικρά ταξίδια στο Ηφαίστειο, είναι σαν να πρόκειται για ταξίδια στην αιωνιότητα. Οι επισκέπτες συνωστίζονται στα καταστρώματα των σκαφών, που πηγαινοέρχονται στην Caldera με την επιθυμία να δουν από κοντά ένα ηφαίστειο, χωρίς ωστόσο να υποψιάζονται αυτό που θα βρουν μπροστά τους, όταν πατήσουν το πόδι τους στην Καμένη.

Το θειάφι και η έντονη μυρωδιά του στο λιμανάκι που γίνεται η αποβίβαση, είναι μια πρώτη σαφής ένδειξη, που δεν περνάει καθόλου απαρατήρητη, ότι αυτός ο τόπος δεν συνηθισμένος.

Ένα μικρό, κλειστό λιμάνι κυκλωμένο από τους σχηματισμούς με τις αποθέσεις της λάβας.

Πάνω από την ακιδωτή κορυφογραμμή του αυχένα της λάβας ισορροπούν οι οικισμοί της Σαντορίνης με τα λευκά, κυβόσχημα σπίτια, τα Φηρά, το Φηρό Στεφάνι, το Ημεροβίγλι και το χαρακτηριστικό σχήμα από το επιβλητικό Κάστρο του Σκάρου, που και μόνο η οχυρή θέση του, προσπαθεί να αφηγηθεί την παλιά του δόξα.

Από το λιμανάκι στη Νέα Καμένη ανηφορίζει ένα μονοπάτι στρωμένο με κίσσηρη και λάβα. Ακολουθεί τους αυχένες των σχηματισμών της λάβας από όλες σχεδόν τις αποθέσεις των εκρήξεων που έγιναν στους ιστορικούς χρόνους.

 

Η λέξη δέος αποκτά όλο της το νόημα μπροστά στο βουνό της λάβας, που φανερώνεται μέσα από τη θάλασσα.

 

Το ανάγλυφο του μικρού ηφαιστειογενούς νησιού είναι αυτό που προκαλεί το θαυμασμό, με τις φωτογραφικές μηχανές να παίρνουν φωτιά καθ’ όλη τη διάρκεια της περιπλάνησης.

Τα μεγάλα κομμάτια λάβας είναι αυτά που τραβούν ιδιαίτερα την προσοχή των περισσότερων, και ψάχνουν τρόπο να φωτογραφηθούν δίπλα τους, αν και δεν είναι πάντα εύκολο, χωρίς ειδικό φωτογραφικό εξοπλισμό.

Συναρπαστική διαδρομή ανάμεσα στους κρατήρες και τα εκτοξεύματά τους, που δείχνουν τη δύναμη ενός κορυφαίου φυσικού φαινομένου το οποίο έχει να κάνει με το ζωτικό χαρακτήρα της γης, τη σύστασή της και τους μηχανισμούς λειτουργίας των εγκάτων της.

 

Τεράστιοι όγκοι λάβας …κόβουν την αναπνοή.

 

Αποβίβαση στο μικρό λιμάνι του ηφαιστείου.

 

Η γη αναπνέει μέσα από τους κρατήρες των ηφαιστείων, εκτονώνει το ζέον των εγκάτων της και βρίσκει έτσι μια αναγκαία ισορροπία.

Η έκρηξη ενός ηφαιστείου είναι ένα κοσμογονικό γεγονός, ακόμη και αν αυτή συντελείται στη φαντασία ενός ανθρώπου. Μπορεί, πολλοί από τους επισκέπτες του ηφαιστείου να «ζουν» μέσα από τη φαντασία τους μια τέτοια έκρηξη.

Πριν από μερικές μέρες, στον αρχαιολογικό χώρο, στο Ακρωτήρι, βλέποντας κάποιος τους μύδρους της λάβας ανάμεσα στα σπίτια της προϊστορικής πόλης, δεν έκρυψε τη σκέψη του, λέγοντας στη διπλανή του: «Μπορείς να φανταστείς αυτή την εικόνα; Να εκτοξεύονται τόσο μεγάλα κομμάτια διάπυρης λάμας σε τέτοια απόσταση;».

Έλεγε πολλά ακόμη, ξεδιπλώνοντας μια κινηματογραφική δράση μέσα από τις περιγραφές του για όσα φανταζόταν γύρω από τη Μινωική Έκρηξη.

Κι εδώ όμως, όσοι περιεργάζονται με θαυμασμό τα τεράστια κομμάτια λάβας, που ζυγίζουν τόνους ολόκληρους, νομίζω ότι μπαίνουν στη διαδικασία να φανταστούν μια έκρηξη, όπως αυτές που έγιναν σε αυτούς τους κρατήρες.

Το ηφαίστειο δεν είναι μια στατική πραγματικότητα. Είναι μια εικόνα διαρκούς δράσης. Μια εικόνα που γεννά δράση.

Η εικόνα ενός εκκρεμούς, που κάθε του ταλάντωση αφηγείται χιλιάδες διαδοχικά επεισόδια.

Έτσι γίνεται και θεωρώ αυτούς τους κρατήρες ως ένα γιγαντιαίο εργαστήριο αλχημιστών. Στα οξείδια του Μολύβδου βλέπω να ωραία πρόσωπα των γυναικών στις τοιχογραφίες, με τα κατακόκκινα χείλη τους, το ρουζ στα μάγουλα και τις μαύρες γραμμές, που τονίζουν τα περιγράμματα των ματιών τους.

Η ομορφιά είναι ενδεχομένως μια αλχημεία, όπως και οι έρωτες, που αντιγράφουν τις εκρήξεις των ηφαιστείων.

Χιλιάδες σκέψεις χορεύουν αδιάκοπα πάνω στις λάβες, μαζί με τα εκατομμύρια των εν δυνάμει εικόνων ή φωτογραφιών.

Όλα αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων, που κυνηγούν τη μαγεία ή το μυστήριο ανάμεσα στους σωρούς της λάβας φεύγουν από το νησάκι του ηφαιστείου με την ικανοποίηση ότι βρέθηκαν και περπάτησαν σε ένα μοναδικό τρόπο, που μπορεί να αφηγείται στον καθένα ξεχωριστά, ανάλογα με τη γνώση που διαθέτει, το μεγάλο μύθο της ζωής πάνω στη γη.

 

Η λάβα, ακόμη και έτσι είναι το απόλυτο του δέους!

 

Φορώντας ένα φακό Fish eye στην camera και κάνοντας μια καμπύλη κίνηση με τα χέρια, όπως κρατώ το σώμα της φωτογραφικής μηχανής με την υπερευρυγώνια θέαση, ο δίσκος του ήλιου γίνεται αυτόματα δίσκος του εκκρεμούς, σε μια απίστευτου εύρους ταλάντωση, πάνω από τους κρατήρες και τη λάβα.

Προσωπικά παιχνίδια, σε ένα χώρο, που επιβάλλει συχνά να παίξεις μαζί του, να τον δεις κάτω από ιδιάζουσες γωνίες ή και με τη διάθεση μιας απόλυτης υπέρβασης.

Το ηφαίστειο εξ άλλου, είναι η πιο μεγάλη υπέρβαση, στη διάσταση ενός φυσικού φαινομένου. Ο ρεαλισμός και ο υπερρεαλισμός μαζί, πλάι-πλάι ή ο ένας μέσα στον άλλο.

Συχνά φέρνω στη σκέψη μου την Πομπηία.

Τη ζωή απέναντι στον Βεζούβιο.

Εδώ, έγιναν τα πράγματα κάπως διαφορετικά. Ίσως, αυτό εδώ το ηφαίστειο είχε την πιο φιλική σχέση με τους ανθρώπους που κατοίκησαν τα μέρη του. Μπορεί και οι άνθρωποι να είχαν μια οξύτερη παρατήρηση και μια καλύτερη γνώση για τα πράγματα του ηφαιστείου.

Μοιάζουν, ωστόσο, ο Βεζούβιος με τη Σαντορίνη.

Η πόλη στο Ακρωτήρι και η Πομπηία. Η ζωή που παγώνει στο κέλυφος των τόφφων και επιστρέφει από την επιμονή των αρχαιολόγων.

«…και πάλι το σκοτάδι και πάλι η στάχτη άφθονη και βαριά. Κάθε τόσο σηκωνόμασταν, για να την τινάξομε από πάνω μας, αλλιώς θα μας σκέπαζε και ακόμα θα μας τσάκιζε κάτω από το βάρος της…». (από  το βιβλίο του Robert Etienne: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗΙΑ σελ. 36). Η περιγραφή ανήκει στον Πλίνιο τον Νεότερο, που ζούσε στην Πομπηία την εποχή της έκρηξης και την περιγράφει σε δυο επιστολές του.

Εδώ, στο κατάμαυρο νησί του ηφαιστείου, καταμεσής στη μεγάλη Caldera, με τη θάλασσα να λάμπει ολόγυρα και τους επιβλητικούς όγκους της λάβας να δίνουν το μέτρο του φόβου ή του ελέους, οι εικόνες και οι περιγραφές του Πλίνιου του νεότερου είναι απόλυτα κατανοητές.

Είναι χρήσιμο, που διάλεξα να έχω μαζί μου αυτό το βιβλίο για μια πολλοστή ανάγνωση στον τόπο ενός ηφαιστείου.

 

Ο στόλος που πηγαινοφέρνει επισκέπτες στο ηφαίστειο.

 

Οδοιπορώντας πάνω στη λάβα.

 

Όλα φαντάζουν μια παγίδα, που όμως δεν είναι. Οι περιγραφές του Πλίνιου του Νεώτερου για την καταστροφή της Πομπηίας, συγκλονίζουν, όποια εποχή και σε όποιον τόπο κι αν τις διαβάσει αυτός που ενδιαφέρεται να μάθει πως κατάπιαν οι στάχτες του Βεζούβιου μια σπουδαία πόλη. Πολύ περισσότερο εδώ στη Σαντορίνη, είτε πάνω στο νησί του ηφαιστείου, με τις χοάνες των κρατήρων να δέονται στον ουρανό, είτε στην πόλη που αναδύεται από τις στάχτες του ηφαιστείου, στο Ακρωτήρι, σε μια παράλληλη περιπέτεια με την Πομπηία, πολλούς αιώνες νωρίτερα.

Νομίζω πως ελάχιστοι από τους επισκέπτες που περιπλανώνται στους κρατήρες μπορεί να αισθάνονται πραγματικό φόβο από το γεγονός ότι περπατούν πάνω στις λάβες ενός ηφαιστείου.

Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι κάθε στιγμή έχουν μπροστά τους, το αποτέλεσμα μιας συγκλονιστικής έκρηξης. Μιας φοβερής έκρηξης.

Ο ήλιος του μεσημεριού είναι ανελέητος σ’ αυτό τον τόπο, που από μόνος του είναι ένα αιώνιο καμίνι. Και καθώς πυρώνει τις επιφάνειες της λάβας, καίνε όλα, όπου ακουμπήσεις.

Θαυμάζω την επιμονή του Ελίχρυσου να φυτρώνει σ’ αυτό το τοπίο της λάβας. Με τα φυτά του ηφαιστείου σκέφτομαι να ασχοληθώ μια άλλη φορά. Ωστόσο, ο Ελίχρυσος είναι μια εξαίρεση. Το φυτό της αιωνιότητας βάζει με αυτοκρατορικό τρόπο τη σφραγίδα του σε αυτό το επιβλητικό τοπίο. Κίτρινο πάνω στο μαύρο της λάβας. Μια χρυσοκίτρινη τούφα στο χρώμα που έχει το θειάφι γύρω από τις ατμίδες του   ηφαιστείου.

Όλα αποκτούν εδώ το ξεχωριστό τους νόημα.

Με αυτό το νησί στο κέντρο της, η ελλειψοειδής Caldera μοιάζει με ένα γιγαντιαίο μάτι που εποπτεύει το σύμπαν. Ο κρατήρας είναι η ίριδά του. Ένα μπλε, τεράστιο μάτι. Χιλιάδες  φορές μεγαλύτερο από εκείνο το τεράστιο μάτι (οκτώ μέτρα πλάτος) του Φαραώ Ραμσή II στoυς κολοσσούς του Abu Simbel, εκεί στο Νότο της Αιγύπτου, που με είχε εντυπωσιάσει όταν τα πρωτοείδα.

Το μάτι ενός ηφαιστείου.

Η μεγάλη Μινωική έκρηξη του έδωσε το οριστικό του σχήμα, με ένα μεγάλο φρύδι στους γκρεμούς, που το ορίζουν ανατολικά, με τα Φηρά, το Φηρό Στεφάνι, το Σκάρο, το Ημεροβίγλι, μέχρι πέρα στην Οία.

  

Και στην άκρη της θάλασσας, το ηφαίστειο δηλώνει «παρών», στις μαύρες παραλίες, στο Καμάρι και στην Περίσσα.

 

Ένα ανθρώπινο ποτάμι «κυλάει» ασταμάτητα στα μονοπάτια της λάβας.

 

Εδώ και πολλά χρόνια, που επιστρέφω διαρκώς σ’ αυτό τον τόπο, παρατηρώ απέναντι στα ικριώματα της Καλντέρας τις ζώνες των αποθέσεων με τα διαφορετικά εκτινάγματα του ηφαιστείου. Ξεχωρίζει η ζώνη με τους τόφφους της Μινωικής έκρηξης. Αναρωτιέμαι τι ακριβώς έγινε μετά από αυτή την έκρηξη. Οι αποθέσεις των τόφφων δεν έχουν το ίδιο πάχος σε όλο το νησί, ενώ υπάρχουν ορισμένα σημεία, από τα οποία απουσιάζουν σχεδόν εντελώς.

 

Reflection ανάμεσα στις λάβες. Τι πιο εντυπωσιακό για τους επιβάτες ενός κρουαζιερόπλοιου!

 

Όλα τα οδοιπορικά σ’ αυτό το τοπίο της λάβας, κρύβουν μαγικές εικόνες. Όπως το κρουαζιερόπλοιο, που έχω απέναντί μου, με το όνομα Reflection. Με ποια απ’ όλες τις εκδοχές: ανάκλαση, αντικατοπτρισμό, καθρέφτισμα; Αλλά και: περισυλλογή!

Ναι, όταν περιφέρομαι στα Μινωικά Ανάκτορα της Κρήτης, ο νους μου στρέφεται πάντοτε σε αυτό εδώ το ηφαίστειο. Σκαρφαλώνω νοερά στις λάβες της Καμένης. Επιστρέφω ολοένα και ολοένα σ’ αυτή τη μεγάλη μήτρα των πραγμάτων, παρ’ ότι σήμερα πια είναι ξεκάθαρο ότι η έκρηξη αυτού του ηφαιστείου δεν είναι η αιτία, που ρήμαξε τα Μινωικά Παλάτια. Η Κνωσός ξανακτίστηκε και έζησε έκτοτε κάμποσους αιώνες, με την παρουσία των Μυκηναίων.

Εδώ, στη Θήρα, τι έγινε; Ρήμαξε στ’ αλήθεια ο τόπος, ολόκληρο το νησί, για δυο αιώνες το λιγότερο;

«Αυτός ωστόσο που συνέταξε τον Κατάλογο των πλοίων (σημείωση: εννοεί τον κατάλογο των πλοίων που πήραν μέρος στην Εκστρατεία κατά της Τροίας / Ιλιάδα Β΄, 530) δεν αναφέρει καθόλου τη Θήρα, γιατί ολόκληρο το κεντρικό τμήμα της είχε καταποντιστεί με τη φοβερή έκρηξη του 1520 προ Χριστού. Ότι απόμεινε από το νησί δεν ήταν παρά ένα στρώμα από στάχτη κι ελαφρόπετρα, που είχε ύψος επτά ως εβδομήντα μέτρα και αέρια που έβγαιναν από το κέντρο ενός τεράστιου κρατήρα» (απόσπασμα από το βιβλίο του Paul Faure: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗ ΜΙΚΗΝΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ σελίδα 45).

Για ορισμένα πράγματα, που αναφέρονται στην πιο πάνω παράγραφο του βιβλίου, τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Η Μινωική έκρηξη δεν έγινε το 1520 (προ Χριστού), αλλά τουλάχιστον ένα αιώνα πιο πριν, όπως έδειξαν οι χρονολογήσεις που έγιναν το 2006 με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα 14 σε ξύλο, οστά και σπόρους. Οι χρονολογήσεις αυτές ορίζουν τη Μινωική έκρηξη ανάμεσα στο 1660 και το1613 προ Χριστού.

Μεγάλο αίνιγμα.

Κι όταν πάλι βρίσκομαι εδώ, χωμένος μέσα στις λάβες, ο νους μου ταξιδεύει στην Κρήτη, επιχειρώντας έτσι αέναες συγκρίσεις, που αναμοχλεύουν τη μαγεία μιας ασταμάτητης έρευνας

Αισθάνομαι ευτυχής εδώ στη σκιά ενός τεράστιου λίθου από λάβα. Σε ένα δροσερό του κούφωμα βρήκα φιλόξενο τόπο να ξεκουραστώ και να κρατήσω τις απαραίτητες σημειώσεις μου.

 

Στις αποβάθρες του ηφαιστείου, με την αναμονή της επιστροφής στα Φηρά.

 

Στο μικρό λιμάνι του ηφαιστείου η θάλασσα αλλάζει χρώμα από το θειάφι.

 

Φαίνεται πως η αναζήτηση δεν τελειώνει ποτέ, ούτε και οι ερμηνείες των πραγμάτων σε ένα ιλιγγιώδες βάθος χρόνου, με τα σημάδια της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, αποτυπωμένα στις εκρήξεις του ηφαιστείου.

Το αίνιγμα στην τοιχογραφία με τις Αντιλόπες και το αίνιγμα με τον πίθηκο-κροκοσυλλέκτη.

Τα ίχνη από τη γύρη, που παγιδεύτηκαν στους τόφφους της Μινωικής έκρηξης, οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι αυτή η μεγάλη έκρηξη έγινε Άνοιξη. Με το μωβ-ροζ χρώμα από το ανθισμένο λαθούρι (φάβα) να κυριαρχεί, όπως υποψιάζομαι στα χωράφια.

Άνοιξη, όταν η γη αλλάζει πλευρό και αναδεύεται ή τεντώνεται να ξεμουδιάσει από την ακαμψία του Χειμώνα.

Με όλο το φως στο ιστίο του καιρού, οδοιπορώντας προς το Θερινό Στάσιμο του ήλιου, με την εκλειπτική να ορίζει και το σχήμα στη σφενδόνη των Μινωικών Δακτυλιδιών.

Το Καλοκαίρι δεν τελειώνει εδώ. Συνεχίζεται…

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ20 Νοεμβρίου 2013




zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα