ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΑ

Στο Παλάτι Της Κνωσού

ΕΠΙΜΥΘΙΟ

ή αλλιώς, ένα κείμενο ανάμεσα

στην τοιχογραφία των Ταυροκαθαψίων

και στο Μύθο του Θησέα.

 

Για πολλούς αιώνες ο γνωστός μύθος του Θησέα για την Αριάδνη και τον Μινώταυρο, μαζί με τις Ομηρικές αναφορές στον Μίνωα και την Κρήτη, ήταν η μοναδική «γνώση» για έναν άγνωστο προϊστορικό πολιτισμό, ο οποίος ήρθε τελικά στο φως στις αρχές του 20ού αιώνα από τις ανασκαφές του Σερ Αρθουρ Εβανς στην Κνωσό.

Ο Σερ Αρθουρ Εβανς, ανασκαφέας της Κνωσού.

 

Αυτές άλλωστε φαίνεται να ήταν και οι βασικές πηγές που καθόρισαν την ανασκαφική έρευνα του Εβανς, αλλά και την πρώτη αξιολόγηση των ευρημάτων στην Κνωσό, από τον ίδιο τον ανασκαφέα.

Είναι φυσικό, η ανακάλυψη της Κνωσού, να θεωρείται κατά ένα τρόπο, ως επαλήθευση ενός μύθου, που μιλάει γι΄αυτήν αιώνες πριν, χωρίς να υπάρχει κάτι χειροπιαστό, έστω ένα ίχνος.

Είναι φανερό ότι ο Εβανς ακολούθησε πιστά το μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου ακόμη και στην αξιολόγηση των ανασκαφικών δεδομένων, αναζητώντας τον μυθολογημένο Λαβύρινθο ή ακόμη και το όποιο ίχνος του ταυροκέφαλου Μινώταυρου.

Δεν βρέθηκε ωστόσο, κανένα τέτοιο ίχνος, καμιά μαρτυρία, παρά την πληθώρα των απεικονίσεων που έφεραν στο φως οι ανασκαφές όχι μόνο στην Κνωσό, αλλά και σε όλες τις άλλες σημαντικές θέσεις, όπου ανασκάφτηκαν ανάκτορα, πολίσματα, μέγαρα ή άλλα σπουδαία κτίσματα.

Καμιά αναφορά στον Μίνωα.

Κανένα ίχνος του Μινώταυρου.

Ακόμη και η ερμηνεία της λέξης Λαβύρινθος αποδίδεται σήμερα στον Λάβρυ (τον ιερό Διπλό Πέλεκυ).

Οσο για τις λαβυρινθικές παραστάσεις που ήρθαν στο φως ανασκαφικά, ανήκουν όλες τους στη Μυκηναϊκή ή ακόμη και στη μετα-Μυκηναϊκή περίοδο.

 

 

Παράσταση στη μια όψη νομίσματος της Κνωσού, το 280 π.Χ., στην οποία εικονίζεται ο Μίνωας να κάθεται πάνω σε μια σχηματική απεικόνιση Λαβυρίνθου. Στο τεντωμένο χέρι του κρατάει τη Νίκη. Ο συμβολισμός και μόνο αυτής της παράστασης βάζει σε σκέψεις.

 

 

Υπάρχει ωστόσο ο μύθος του Θησέα για τον Λαβύρινθο, τον Μινώταυρο και την Αριάδνη. Και ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να παραβλέψει κανείς την ύπαρξή του.

 

 

Παράσταση Λαβυρίνθου σε μωσαϊκό της Πομπηϊας

 

Είναι φανερό ότι πρόκειται για ένα μύθο που κατασκεύασε η Αθήνα των προϊστορικών ή των αρχαϊκών χρόνων για την Κνωσό. Οι λόγοι δεν μας είναι γνωστοί. Γιατί φτιάχτηκε αυτός ο μύθος και τί ακριβώς σημαίνει αυτή η εξωφυσιοκρατική ιστορία που πραγματεύεται, τόσο για την Αθήνα που φαίνεται να τον δημιούργησε, όσο και για την Κνωσό, που την αφορά.

Είναι παράτολμο να διακινδυνεύει κάποιος τη μια ή την άλλη εκδοχή ή ερμηνεία, χωρίς να παίρνει υπ΄όψη του – σήμερα πια- ορισμένα πραγματικά (ανασκαφικά) δεδομένα, αλλά και άλλα παράλληλα, που είναι απολύτως συγκρίσιμα.

Με αυτές τις πρώτες, βασικές σκέψεις άρχισα να ταξινομώ το υλικό για τον μυθιστορηματικό ιστό αυτού του βιβλίου, με τον τίτλο: ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΑ ΣΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ.

Ακολούθησα ένα δρόμο πολύ διαφορετικό από το μονοπάτι του γνωστού μύθου. Κι αυτό είναι φυσικό να παραξενεύει ενδεχομένως, όσους θεωρούν ότι το μονοπάτι του μύθου είναι μονόδρομος.

Πριν επιχειρήσω να δώσω κάποιες εξηγήσεις, θέλω να επισημάνω την ανάγκη που αισθάνθηκε προφανώς ο αείμνηστος αρχαιολόγος (ανασκαφέας του Ανακτόρου της Κάτω Ζάκρου) Νικόλαος Πλάτων να αναζητήσει ένα διαφορετικό τρόπο χρονολόγησης, χρησιμοποιώντας αντί του όρου ¨Μινωϊκός-ή-ό¨, τον όρο ¨Ανακτορικός-ή-ό¨ (πολιτισμός-περίοδος κλπ).

Ο σοφός αυτός ανασκαφέας είναι φανερό ότι προτίμησε την επιστημονική (ανασκαφική) εμπειρία από τη μυθολογική προσαρμογή του Αρθουρ Εβανς.

Σε ό,τι αφορά τη ραχοκοκαλιά αυτου του Μύθου, τα ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΑ, η ανασκαφική έρευνα στάθηκε ευτυχής, όσο γεναιόδωρη φαίνεται και η Κνωσός στις εικόνες που μας διέσωσε.

Ο Μύθος του Θησέα φαίνεται να αντικρύζει στην Κνωσό μια εξαίσια τοιχογραφία, αυτή των ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΩΝ, που έχει μια αφηγηματική αξία και δύναμη, μέσα από την ίδια την εικόνα.

Μια εξόχως σημαντική εικόνα για την Κνωσό, αν αξιολογήσει κανείς το γεγονός ότι η ίδια η Κνωσός επιμένει να μας τη δίνει με πολλούς τρόπους, επισημαίνοντας έτσι και τη σημασία, που θα είχε ασφαλώς γι΄αυτήν.

Είναι αυτή η τοιχογραφία:

 

 

Το παιχνίδι με τον ταύρο. Και είναι φανερό ότι η Κνωσός για κάποιο λόγο που εκείνη γνωρίζει, θέλει να μας το περιγράψει με ενάργεια, απεικονίζοντας τις φάσεις αυτού του εντυπωσιακού γυμνάσματος στη ράχη του ταύρου.

Στους αγώνες του ταύρου μετέχουν γυναίκες και άνδρες, όπως γαίνεται και σ΄αυτή την παράσταση. Με τα λευκά σώματα είναι γυναίκες και με τα κεραμυδόχρωμα άνδρες.

Η Κνωσός δεν αρκείται σ΄αυτή και μόνο την απεικόνηση των ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΩΝ. Επιμένει με ένα πλήθος παρόμοιων απεικονίσεων σε παραστάσεις σφραγισμάτων, όπως αυτό το σφραγιδικό δακτυλίδι από τις ανασκαφές των αρχαιολόγων Γιάννη Σακελαράκη και Εφης Σαπουνά-Σακελαράκη στις Αρχάνες, περίπου δέκα χιλιόμετρα νότια από την Κνωσό.

 

 

Σφραγιδικό δακτυλίδι από τις Αρχάνες, με παράσταση Ταυροκαθαψίων

 

 

Με αυτή την εικόνα προτιμά να σφραγίζει η Κνωσός τα προϊόντα της, που ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Και είναι ασφαλώς ένα γεγονός αξιοσημείωτο.

Στη φαραωνική Αίγυπτο, όπως και αλλού έχουν βρεθεί τέτοια σφραγίσματα.

Γιατί, αλήθεια, η Κνωσός μοιάζει να δείχνει αυτή την επιμονή σ΄αυτή την παράσταση;

Εκείνο που μοιάζει πέρα κι από βέβαιο είναι ότι αυτή η παράσταση του ταύρου με τους ταυροκαθάπτες φαίνεται να έχει για την Κνωσό ένα εμβληματικό χαρακτήρα.

Τη σκέψη αυτή την ενισχύει ένα ακόμη γεγονός: η ύπαρξη μιας παρόμοιας παράστασης με αυτή της τοιχογραφίας της Κνωσού, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα στην Αίγυπτο.

Μοιάζει να είναι φτιαγμένη από τεχνίτες της Κνωσού, που ταξίδεψαν στη Χώρα του Νείλου και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι ταυροκαθάπτες με το χαρακτηριστικό περίζωμα προέρχονται από την Κνωσό.

Αξίζει να παρατηρήσει κανείς αυτή την παράσταση που βρέθηκε στην Αίγυπτο:

 

 

Αυτή η παράσταση που βρέθηκε πρόσφατα στην περιοχή του Δέλτα του Νείλου απεικονίζει σε αλλεπάλληλες φάσεις, σκηνές από το άλμα στη ράχη του ταύρου. Εκτός από τα εντυπωσιακά άλματα που επιχειρούν οι άλτες, έχει αξία να παρατηρήσει κανείς την προσπάθεια του καλλιτέχνη να αποδώσει με εξαιρετική ζωντάνια και την κίνηση του ταύρου, με «κινηματογραφικό τρόπο», όπως θα μπορούσαμε να πούμε σήμερα.

 

 

Φαίνεται ότι η Κνωσός επιμένει σ΄αυτή την παράσταση με το άλμα στη ράχη του ταύρου, όσο φαίνεται να επιμένει και η Αθήνα στο γνωστό μύθο του Θησέα.

Μόνο που αυτή η παράσταση μοιάζει να αφηγείται μια εντελώς διαφορετική ιστορία από εκείνη του μύθου του Θησέα.

Οσο κι αν έψαξα για μια ταυροκέφαλη απεικόνιση του μυθικού Μινώταυρου στις παραστάσεις που έφεραν στο φως οι ανασκαφές στην Κρήτη, δεν βρήκα καμιά που να ανήκει στα προ-Μυκηναϊκά χρόνια.

 

 

 

Αγαλματίδιο του Θεού Αππι από τη Μέμφιδα της Αιγύπτου, ταυροκέφαλος, όπως απεικονίζεται, με τη μορφή ακριβώς που περιγράφει ο αθηναϊκός μύθος τον Μινώταυρο.

 

Αντίθετα, ψάχνοντας στη φαραωνική Αίγυπτο και σε παράλληλο χρόνο με την Ανακτορική Κνωσό εντόπισα μια τουλάχιστον ταυρομορφική απεικόνιση του Αιγυπτιακού Θεού Αππι, στη Μέμφιδα.

Ο Αππις είναι ο Ιερός Ταύρος της φαραωνικής Αιγύπτου και αυτή η ανθρωπο-ταυρική του απεικόνιση είναι κάτι συνηθισμένο για τους Θεούς της φαραωνικής Αιγύπτου, που δανείζεται καθένας τους τη μορφή ένος ζώου για την επιφάνειά του στους ανθρώπους. Ετσι, οι Θεοί αυτοί απεικονίζονται με σώμα ανθρώπου και κεφάλι ενός ζώου ή πουλιού. Η Αθώρ για παράδειγμα εικονίζεται με αυτιά αγελάδας, η Ισιδα με κεφάλι ίβιδας, ο Ωρος με κεφάλι αετού.

Πόσο μοιάζει, αλήθεια, αυτός ο ταυροκέφαλος Αππις των Αιγυπτίων με την εικόνα του Μινώταυρου, όπως περιγράφεται  στον αθηναϊκό μύθο;

Οπως δυο σταγόνες νερό.

 

Ο Θησέας σκοτώνει τον Μινώταυρο.

Παράσταση σε μελανόμορφο αγγείο.

 

Υποθέτω, ότι η Κνωσός θα πρέπει να γνωρίζει αυτή την απεικόνιση του Αππι. Ωστόσο, δεν φαίνεται να την υιοθετεί. Δεν την αντιγράφει. Δεν την αναπαράγει, παρ΄ότι ο Ιερός Ταύρος της Κνωσού, με τις βούλες στο σώμα του, μοιάζει εκπληκτικά με τον Ιερό Ταύρο της Μέμφιδας, τον Αππι.

Πέρα όμως κι από αυτές τις συγκρίσεις που είναι δυνατόν να επιχειρεί κανείς με τις πραγματικές εικόνες-ντοκουμέντα, σε χρόνους απολύτως παράλληλους, ανάμεσα σε δυο πολιτισμούς που είναι διαπιστωμένο ότι έχουν σχέσεις μεταξύ τους, η ίδια η λατρεία που υπάρχει στην Κνωσό εμφανίζεται αντιδιαμετρικά αντίθετη με όσα ισχυρίζεται ο αθηναϊκός μύθος για τον Μινώταυρο.

Στην Κνωσό υπάρχει μια φυσιοκρατική λατρεία στη Μεγάλη Μητέρα Θεά. Τη φύση. Πλήθος παραστάσεων σε σφραγίσματα και απεικονίσεις μας δίνουν μια σχεδόν σαφή διάσταση αυτής της λατρείας.

Μοιάζει λοιπόν παράδοξο, αυτή η λατρεία στη φύση, ακόμη και σε μια ακραία υπέρβασή της να δέχεται ένα σαρκοβόρο ταυροκέφαλο τέρας με κορμί ανθρώπου.

Ενδεχομένως, ο μύθος αυτός του Θησέα να υπαινίσεται την τέλεση ανθρωποθυσιών ή και φαινόμενα ωμοφαγίας, για τα οποία υπάρχουν ανασκαφικές αποδείξεις. (Ανασκαφή του Ιερού στα Ανεμόσπηλια, κοντά στις Αρχάνες από τον αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη, με τελετή ανθρωποθυσίας).

Και σ΄αυτή όμως την περίπτωση, ο μύθος φαίνεται να γενικεύει ένα εξαιρετικό φαινόμενο ιεροπραξίας. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς τις σκηνές της θυσίας στη Σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδος. Στο βωμό οδηγούνται ταύροι. Αλλωστε, ο εξαιρετικός χαρακτήρας που φαίνεται να έχει η ανθρωποθυσία στο βωμό του Ιερού στα Ανεμόσπηλια, ενδεχομένως να τεκμηριώνεται και από το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της θυσίας αυτής έγινε σεισμός, που ήταν αιτία να καταστραφεί το Ιερό και να «διασωθεί» στα ερείπιά του η συγκλονιστική αυτή σκηνή, καθώς και οι πρωταγωνιστές της, όπως καταπλακώθηκαν στους χώρους του Ιερού.

Εκείνο που πραγματικά φαίνεται να συμβαίνει στην Κνωσό είναι κάποιος θρησκευτικός λειτουργός ή αξιωματούχος να εμφανίζεται με μάσκα ταύρου και με αυτή τη σκευή να παίρνει μέρος σε τελετές. Οι ανασκαφές στην Κρήτη έχουν φέρει στο φως τέτοιες μάσκες, με μορφή κεφαλής ταύρου, είτε από δέρμα, είτε από πηλό, που είναι φανερό ότι προορίζονταν να φοριούνται στο κεφάλι.

Η Αθήνα, σ΄ένα άλλο μύθο της θέλει τον Μινώταυρο να είναι γέννημα της Πασιφάης από το ερωτικό της σμίξιμο μ΄ένα ταύρο μέσα από μια σατανική επινόηση του Δαίδαλου.

Είναι φανερό, ότι σ΄αυτή την περίπτωση η Αθήνα αναφέρεται στον Ιερό Γάμο, που η Κνωσός μας τον παραδίδει επίσης μέσα από μια πληθώρα αυθεντικών παραστάσεων που έχουν έρθει στο φως ανασκαφικά.

Ωστόσο, καμιά από τις παραστάσεις αυτές της Ιέρειας της Θεάς με τον λατρευτή της, στα γνωστά σφραγίσματα των δακτυλιδιών με τις παραστάσεις της Δενδρολατρείας δεν αντικρύζει ούτε κατ΄ ελάχιστο το ¨πνεύμα¨, έστω, αυτού του μύθου. Πιο σωστά, ο αθηναϊκός μύθος για την Πασιφάη και τον Μινώταυρο αδυνατεί (;) να κατανοήσει και να αποδώσει «τα άρρητα της Θεάς» στην τελετή του Ιερού Γάμου.

Η Αθήνα μοιάζει να θέλει να συκοφαντεί την Κνωσό και στους δυο αυτούς μύθους. Λοιδωρεί τη λατρεία της Μεγάλης Μητέρας Θεάς. Μια εξήγηση μπορεί να είναι ότι στην ουσία επωφθαλμιά την Κνωσό, κάτι που θα φανεί στην πράξη με την επιδρομή των Μυκηναίων.

Σήμερα πια υποστηρίζεται επιστημονικά ότι η μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης αυτό που κατέστρεψε ήταν οι ναυτικές βάσεις, αφίνοντας την Κνωσό και τις άλλες πόλεις εκτεθειμένες πλέον και ανυπεράσπιστες σε μια επιδρομή από το Βορρά. Και είναι γεγονός ότι αμέσως μετά, ένας Μυκηναίος βασιλιάς ανεβαίνει στο θρόνο της Κνωσού.

Μέσα σ΄αυτό το πλαίσιο κινείται το μυθιστόρημα. Επιμύθιο στον γνωστό μύθο και ταυτόχρονα μια ιχνηλασία στα «πράγματα» που αποκαλύπτονται ανασκαφικά, υπογραμμίζοντας ακραίες διαφορές ανάμεσα στο μύθο και την οιωνεί πραγματικότητα.

 

 

Υ.Γ. Αυτό το κείμενο και οι φωτογραφίες που το συνοδεύουν υπάρχουν στο παράρτημα του βιβλίου μου «ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΑ Στο Παλάτι της Κνωσού».

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Αθήνα 12. Μαρτίου 2006



zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα