ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

 

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος ΙΙΙ, Κρουαζιέρα

ΕΦΕΣΟΣ

Ο Καταραμένος Αυτοκράτορας

 

 

Κάθομαι κάπου δέκα λεπτά σε ένα μαρμάρινο σκαλοπάτι, στην πλατεία του Δομιτιανού, στην αρχή της Οδού των Κουρήτων. Διαβάζω τη σημείωση που έγραψα στο μπλοκάκι μου λίγο πριν: «όλα είναι μπερδεμένα εδώ στην παράξενη πλατεία: οι Κουρήτες, οι Υπερβόρειες Παρθένες, οι Αμαζόνες και αυτή η ίδια η Άρτεμις, με τους Ρωμαίους Αυτοκράτορες και τους Αθηναίους, που οι μυθογράφοι τους, τους εμφανίζουν πανταχού παρόντες, όπως πάνω-κάτω και οι σημερινοί Αμερικάνοι…».

 

Ό,τι απομένει από τον Ναό του Δομιτιανού.

Είναι λογικό να μπερδεύεται κάποιος που βρίσκεται για πρώτη φορά σε ένα αρχαιολογικό χώρο, ιδιαίτερα όταν η έκτασή του είναι τόσο μεγάλη, όσο αυτός εδώ στην Έφεσο, όμως εδώ τα πράγματα μοιάζουν ακόμη πιο πολύ δυσνόητα, καθώς ο ανασκαμμένος αρχαιολογικά χώρος αφορά τη Ρωμαϊκή περίοδο και κάποιοι από τους επισκέπτες του ψάχνουν πράγματα προηγούμενων εποχών.

Ο Δομιτιανός, πάντως, ήταν Ρωμαίος Αυτοκράτορας (81-96 μετά Χριστόν). Διαδέχθηκε στον αυτοκρατορικό θώκο τον αδελφό του, Τίτο (πατέρας τους ήταν ο Αυτοκράτορας Τίτος Φλάβιος Βεσπασιανός) και ο Δομιτιανός είναι ο τελευταίος της Δυναστείας των Φλαβίων. Στις  14 Σεπτεμβρίου του 81 μετά Χριστόν ανέβηκε στο θρόνο και ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που απόκτησε πολλούς εχθρούς, μάλλον χωρίς να το αξίζει. Υπερφίαλος, ωστόσο, ματαιόδοξος και τενεκές, υποχρέωνε όσους τον συναναστρέφονταν να τον αποκαλούν  «Dominus et Deus» (Κύριο και Θεό). Είχε το φόβο ότι συνωμοτούσαν εναντίον του, προκειμένου να  τον εξοντώσουν και εξ αιτίας αυτού του φόβου «έφαγε» πολλούς το σκοτάδι, ακόμη και μέλη της οικογένειάς του. Έτσι, όταν η γυναίκα του Δομιτία Λογγίνα κατάλαβε ότι ήρθε η σειρά της να την εξοντώσει, οργάνωσε ένα σχέδιο εξόντωσης και το 96 μετά Χριστόν ο Δομιτιανός δολοφονήθηκε με στιλέτο στην κρεβατοκάμαρά του. Η σύγκλητος καταδίκασε επίσημα τη μνήμη του (damnatio memoriae).

Δεν είναι, φαντάζομαι και τόσο σπουδαία όλα αυτά για την Έφεσο, εκτός του ότι ο Δομιτιανός είχε δώσει την άδεια στους Εφεσίους να χτίσουν ναό στο όνομά του και δεν γνωρίζω τι όφελος θα μπορούσε να έχει ως «Νεωκόρος», όπως λεγόταν η Έφεσος εξ αυτού του γεγονότος. Κάποιο  όφελος είχε πάντως, γιατί αμέσως μετά τη δολοφονία του «καταραμένου» Αυτοκράτορα Δομιτιανού, η Έφεσος έσπευσε να σβήσει το όνομά του από παντού και να αφιερώσει το Ναό στον πατέρα του, ώστε να εξακολουθήσει να έχει τα προνόμια της Νεωκόρου πόλεως.

Εδώ στην πλατεία Δομιτιανού, όπως λέγεται τώρα, όλα είναι ανακατεμένα, όσο ανακατεμένα είναι και τα ελληνικά του βιβλίου που διαβάζω: «Ακριβώς στη μέση υπήρχε ο ναός της Ίσης (προφανώς εννοεί της Ίσιδας) το οποίο πιθανόν γκρεμίστηκε επί Αυγούστου. Ο αυτοκράτορας Αύγουστος, δεν είδε με καλό μάτι τους αιγυπτιακούς ναούς λόγω διαμάχης με τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα».

Αντί για το Ναό της Ίσιδας, στη μέση της πλατείας στέκει ένα άλλο στρογγυλό μνημείο, που όπως λέει το σύγγραμμα που συμβουλεύομαι το μετέφεραν από άλλο σημείο και το έστησαν εδώ.

 

Το Μνημείο που βρέθηκε εδώ (στην Πλατεία Δομιτιανού) από αλλού…

Το μνημείο αυτό ωστόσο έχει ενδιαφέρον, με τις ταυροθυσίες που απεικονίζει και ίσως επανέλθω κάποια άλλη στιγμή, όταν γίνει λόγος για το άγαλμα της Πολύμαστης Αρτέμιδος.

 

Η Κρήνη του Αυτοκράτορα Τραϊανού, στην Οδό των Κουρήτων.

Εδώ, στα ερείπια της Ρωμαϊκής Εφέσου, η Οδός των Κουρήτων επισημαίνει τα ίχνη της χλιδής των Αυτοκρατόρων, αλλά και των πλουσίων πολιτών της Εφέσου, που θεωρούν χρέος τους προς την αιωνιότητα να εναποθέσουν τα μνημεία τους σ’ αυτό το δρόμο, που διατρέχει την καρδιά της πόλης.

Αλλάζουμε αυτοκράτορα και από τον Δομιτιανό πάμε μερικά χρόνια αργότερα, στον Αυτοκράτορα Τραϊανό (Marcus Ulpius Nerva Traianus), που μνημονεύεται στην Οδό των Κουρήτων με μια εντυπωσιακή Κρήνη. Το βιογραφικό του λέει ότι ο Τραϊανός ήταν ο πρώτος Αυτοκράτορας που δεν ανήκε σε ευγενή οικογένεια της Ρώμης και ότι πριν, διετέλεσε αρχηγός του στρατού. Ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας το 98 μετά Χριστόν και το 117 μετά Χριστόν πέθανε στη διάρκεια της εκστρατείας του κατά των Πάρθων.

Εδώ βλέπω το τεράστιο πόδι του δίπλα σε μια μαρμάρινη μπάλα, που συμβολίζει τον κόσμο. Θεωρείται πάντως ένας από τους Αυτοκράτορες που κυβέρνησαν με σύνεση στη Ρώμη.

Η Κρήνη του Τραϊανού είναι ένα από τα εντυπωσιακά μνημεία της Εφέσου, αναστηλωμένο σε ένα ύψος χαμηλότερο από το πραγματικό και με πολλά από τα γλυπτά του να βρίσκονται (πού αλλού;) στο British Museum.

Μάταια αναζητώ τα ίχνη της αρχετυπικής λατρείας της Πολύμαστης Άρτεμης στον κατ’ εξοχήν Ναό της, και στην πόλη. Οι πολλές εποικήσεις έχουν αλλάξει πολλά, μέχρι τον ερειπιώνα των Ρωμαϊκών χρόνων.

Ίσως, αυτός να είναι και ένας λόγος, που επιμένω στην Οδό Κουρήτων. Αν σώζεται κάτι από τις αρχαιότερες μνήμες αυτής της πόλης, αυτό είναι εδώ, καλά κρυμμένο με το πέρασμα των αιώνων σε κάποια συνήθεια ή κάποια τελετουργική πομπή, που συνδέεται με αυτό τον πολυτελή δρόμο, που είναι ξεχωριστός από όλους τους άλλους.

 

Το πιο πολυσύχναστο σημείο του αρχαιολογικού χώρου στην Έφεσο είναι η Οδός των Κουρήτων.

 

Αυτό όμως είναι και το δύσκολο. Οι περισσότερες αναφορές έχουν να κάνουν με τη Ρωμαϊκή περίοδο, γιατί αυτή η χρονική στιγμή της πόλης είναι που έρχεται στο φως με τις ανασκαφές.

Η αρχική λατρεία της Αρτέμιδος είναι πιο πολύ μια ανάμνηση την περίοδο των Ρωμαϊκών χρόνων, καθώς έχουν αλλάξει πάρα πολλά στη διάρκεια των αιώνων που μεσολάβησαν.

Η Θεά της Κρητικής Φύσης έφτασε ως εδώ φορτωμένη ενδιάμεσους μύθους, που της προσδίδουν και άλλα στοιχεία στην αρχετυπική λατρεία της. Ωστόσο, κρατάω την εικόνα που έχω από τον Paul Faure (ΜΥΡΑ ΚΑΙ ΑΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ), με την Άρτεμη της Κρήτης να φορά στα μαλλιά της ένα στεφάνι από μικρά, μυρωδάτα ροζ ανθάκια Δίκταμου.

Οι Θεοί, χωρίς τα μυσταγωγικά υπάρχοντά τους, φαντάζουν γυμνοί και εντελώς άχρηστοι για τους ανθρώπους, που από ελπίδα και φόβο αναζητούν μυστικές κρύπτες στη ζωή τους.

Αυτή η πόλη, στη σκιά της λατρείας της Άρτεμης είναι μια τεράστια κρύπτη ελπίδων και πόθων για τους ανθρώπους της, σε ένα σταυροδρόμι εμπόρων, που διακινούν ακριβές πραμάτειες από τα βάθη της Ανατολής προς το Αιγαίο και τυχοδιωκτών, που αναζητούν την τύχη τους στους δρόμους των μυρωδικών και του χρυσού, ανακατεύοντας τους έρωτες με τα μπαχάρια και την εξουσία των ισχυρών.

Ταυτόχρονα, η πόλη φοβάται τους σεισμούς και την οργή των θεών, που τη σωριάζουν κάθε τόσο σε ερείπια.

Φοβάται και τον ποταμό Κάϋστρο, που φέρνει λάσπη στο λιμάνι της και το προσχώνει επισείοντας έτσι πάνω από την πόλη τον τρόμο της αχρηστίας της. Χωρίς λιμάνι η Έφεσος είναι νεκρή. Όλοι το ξέρουν. Οι δρόμοι από την Ανατολή έρχονται να συναντήσουν τους θαλασσινούς δρόμους για τη διακίνηση των αγαθών.

Αφήνω τα μάτια μου να πλανηθούν πέρα από τα ερείπια της πόλης, στην καταπράσινη κοιλάδα, που κάποτε ήταν θάλασσα…

Είναι σαν να ξεδιπλώνονται μπροστά μου ιστορίες, όπως αυτές που έχει στο βιβλίο του «ΜΥΡΑ ΚΑΙ ΑΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ», ο Paul Faure: «Στο δεύτερο μισό του 6ου προ Χριστού αιώνα ορισμένοι Κολοφώνιοι, μεταξύ Σμύρνης και Εφέσου, καμάρωναν στην Αγορά με ρούχα σε πορφυρό χρώμα και αλειμμένοι με σπάνια αρώματα».

Το χρώμα της πορφύρας ήταν πάντοτε το χρώμα της χλιδής και της ισχύος, όπως και τα αρώματα ήταν τα σημάδια του πλούτου, που γέμιζαν τον αέρα με θείες πνοές, που δεν έφταναν ποτέ στα ρουθούνια του φτωχού, παρά μόνο αν μύριζε τα θυμιάματα των Ναών.

Στην Ιερά Οδό της Εφέσου, που μέρος της είναι και η Οδός των Κουρήτων, φαντάζομαι ότι μυρίζουν ακόμη τα μεθυστικά αρώματα της Κλεοπάτρας VII, Φαραώ της Αιγύπτου, δίπλα στον Μάρκο Αντώνιο στους μεγάλους τους έρωτες.

Αυτή η Έφεσος είναι μια «κρύπτη», όπως κι αν τη δεις, με του Ηράκλειτου (γέννημα-θρέμμα της Εφέσου) τη φράση ζωντανή στην αιωνιότητα: ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΡΕΙ!

Η περιπέτεια στην εύφορη κοιλάδα του Καΰστρου συνεχίζεται.

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ  Αθήνα 14 Σεπτεμβρίου 2013



zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα