ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

 

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος ΙΙΙ, Κρουαζιέρα

ΕΦΕΣΟΣ

Οδός Κουρήτων

 

Ένας μαρμάρινος χιτώνας ανεμίζει στο μνημείο του Μέμμιου.

 

Κουρήτες είναι οι Ιερείς της Άρτεμης, όπως αναφέρει ένα από τα βιβλία, που με συνοδεύουν, αλλά δεν λέει ακριβώς την αλήθεια. Οι Ιερείς και οι ιέρειες της Αρτέμιδος είναι άλλοι και άλλες. Οι Κουρήτες, που τους αφιερώνεται, συμβατικά πάντοτε, έχοντας το όνομά τους, ο πιο σημαντικός δρόμος της Εφέσου, είναι κάτι σαν εξόχως ιδιότυποι ακόλουθοι της Πολύμαστης Θεάς, που ο αρχιερέας της φέρει τον τίτλο και το όνομα Μεγάβυζος. Σε ένα τέτοιο Μεγάβυζο έστειλε γράμμα και ο Μέγας Αλέξανδρος κατά το πέρασμά του από την Έφεσο και του ζητούσε να του παραδώσει ένα δούλο που είχε δραπετεύσει και είχε καταφύγει στο ναό της Αρτέμιδος, που ήταν πανίσχυρο και  απαραβίαστο άσυλο.

Ένας άλλος Μεγάβυζος, πολλά χρόνια αργότερα βοήθησε τον Μάρκο Αντώνιο να δολοφονήσει την αδελφή της Κλεοπάτρας, την Αρσινόη μέσα στο Ναό της Αρτέμιδος, όπου είχε καταφύγει ικέτιδα.

Πάμε τώρα σε ένα από τα βιβλία που αγόρασα από την Έφεσο, να δούμε τι γράφει για τους Κουρήτες, που τους λέει «Κουρεάτιδες»: «Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι Ιερείς οι οποίοι είχαν αναλάβει τα ιερατικά και συνάμα τα διοικητικά καθήκοντα, ωνομαζόταν Κουρεάτιδες. Στην αρχή της λεωφόρου υπήρχε ένας κίονας στον οποίο αναγραφόταν τα ονόματα των ιερέων και για τον λόγο αυτόν η λεωφόρος αυτή έφερε το όνομα Λεωφόρος των Κουρεάτιδων.  Οι Κουρεάτιδες ήσαν υπεύθυνοι και για την συνεχή διατήρηση της φλόγας που έκαιε σο Δημαρχείο». (σημείωση: προφανώς εννοεί το Πρυτανείο).

Μη δίνετε και πολλή σημασία στα όσα περί Κουρήτων αναφέρονται στο εν λόγω βιβλίο.

Η αναφορά στη Λατρεία της Άρτεμης από το ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ έχει εντελώς διαφορετική άποψη για τους ΚΟΥΡΗΤΕΣ της Εφέσου: «Τα φανερά τμήματα της εορτής (της Αρτέμιδος) γίνονταν στο άλσος της Ορτυγίας, όπου σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, η Λητώ σταμάτησε και, ακουμπώντας σε μια ελιά, γέννησε τον Απόλλωνα και την Αρτέμιδα. Περιλάμβαναν δύο δείπνα, που το ένα το πρόσφεραν οι νέοι και το άλλο, πιο κλειστό, ενέπλεκε τους Κουρήτες, οι οποίοι επίσης συμμετείχαν σε μυστικές τελετές, που δε μας είναι γνωστές. Οι Κουρήτες ήταν άνδρες επιφανών οικονομικά και κοινωνικά οικογενειών της πόλης, οι οποίοι συμμετείχαν σε θεία δρώμενα, υποκρινόμενοι τους μυθικούς ένοπλους χορευτές που με την κλαγγή των όπλων τους τρόμαξαν την Ήρα που καταδίωκε τη Λητώ και έτσι επέτρεψαν στην τελευταία να φέρει στη ζωή τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Το συνέδριο των Κουρητών συγκαλούνταν από τον 1ο αι. μ.Χ. και εξής στο Πρυτανείο της Εφέσου».

 

Η αρχή της Οδού Κουρήτων

 

Με την ευκαιρία της αναφοράς στην Ορτυγία και στη γέννηση της Αρτέμιδος, προκαλεί εντύπωση ο «τοπικός μύθος», που θέλει και τη γέννηση του Απόλλωνα στην Ορτυγία, στη ρίζα μιας ελιάς και όχι στη Δήλο, στη ρίζα του φοίνικα της Ιερής Λίμνης, όπως αναφέρει ο ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ.

 

Από την αρχή της οδού Κουρήτων προκαλεί εντύπωση το επιβλητικό Μνημείο του Μέμμιου.

 

Εντύπωση προκαλεί στον ίδιο «τοπικό μύθο» η αναφορά ότι οι ένοπλοι Κουρήτες τρόμαξαν την Ήρα, που κυνηγούσε τη Λητώ και δεν την άφηνε να γεννήσει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Το κομμάτι αυτό του μύθου μοιάζει με το μύθο της γέννησης του Δία στην Κρήτη, όπου οι Κουρήτες κτυπούσαν τα πόδια τους για να κάνουν θόρυβο και να μην ακούγεται το κλάμα του νεογέννητου Δία, καθώς καραδοκούσε ο πατέρας του, ο Κρόνος να τον καταπιεί.

 

Το μνημείο του Μέμμιου από κοντά.

 

Οι Κουρήτες πάντως, εκ Κρήτης ορμώμενοι (βλέπε Κουρήτις Χθων, απ’ όπου: Κρήτη) ενδέχεται να μην είναι άσχετοι με την αρχική (προϊστορική) λατρεία της Αρτέμιδος στην Έφεσο. Στην πρώιμη μορφή της λατρείας που υπήρχε στην Έφεσο, κυρίαρχη θεότητα ήταν η Μεγάλη Μητέρα Θεά (η γνωστή Θεά της Κρήτης), που από την περίοδο των αρχαϊκών χρόνων (περίπου) δίνει τη θέση της στη λατρεία της Αρτέμιδος. Ίσως αυτό να εξηγεί και το μπλέξιμο των μύθων που υπάρχουν τόσο για την ίδρυση της πόλης της Εφέσου, όσο και για τη λατρεία της Εφεσίας Αρτέμιδος.

Κρατάω μια ενδιαφέρουσα σημείωση από την αναφορά που κάνει στη Λατρεία της Άρτεμης, το ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ: «Η αρχαιολογική έρευνα έχει δείξει ότι τα πρώτα οικοδομήματα στο χώρο του Αρτεμισίου χρονολογούνται στα  Γεωμετρικά χρόνια, αν και η λατρευτική δραστηριότητα ενδέχεται να ανάγεται ακόμη παλαιότερα, στην Πρωτογεωμετρική εποχή. Επιπλέον, πέρα από τη διαπιστωμένη παρουσία ενός οικισμού αυτοχθόνων στο λόφο του Ayasuluk, στο ίδιο το ιερό εμφανίζονται, σε  στρώματα κάτω από το γεωμετρικό περίπτερο ναό, μινωικά και μυκηναϊκά ευρήματα, ενώ στα πρώιμα αναθήματα περιλαμβάνονται και χετιτικά κειμήλια.⁴ Γεγονός είναι ότι οι φιλολογικές πηγές αποδίδουν την ίδρυση του ιερού της Αρτέμιδος στις Αμαζόνες, δείγμα τόσο της παλαιότητας, όσο και του εξωτικού χαρακτήρα της λατρείας της θεάς».

Να λοιπόν, που όπως φαίνεται, οι Μινωίτες πέρασαν από δω, έτσι, που να υπάρχει μια εξήγηση για τους Κουρήτες.

Όλο και πιο πολύ τα πράγματα που συναντώ εδώ με κάνουν να συγκρίνω διαρκώς την Έφεσο με τη Δήλο. Όπως, όλο και πιο συχνά, ο ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ μου είναι ένα πολύ χρήσιμο «κλειδί», προκειμένου να μπορέσω να ανοίξω κάποιες από τις μυστικές κρύπτες που βρίσκω μπροστά μου.

Οι Κουρήτες είναι μύστες, τελετουργοί. Ίσως είναι οι αρχετυπικοί μύστες των Μεγάλων Κρητικών Μυστηρίων. Και η Έφεσος είναι ένας «Μυστικός Τόπος». Ένας τόπος «Αποκρύφων», που αυτά ακριβώς τα «Απόκρυφα» προσδιορίζουν εν πολλοίς και τη λατρεία της Εφεσίας Αρτέμιδος, με το ιδιότυπο λατρευτικό της άγαλμα, το «πολύμαστον» (με τους πολλούς μαστούς), όπως αναφέρεται από πολλούς αρχαίους  συγγραφείς Έλληνες και Λατίνους (Diana multimammia).

 

Η Πύλη του Ηρακλή, ένα «σύνορο» μέσα στην πόλη.

 

Βρίσκομαι ακόμη στην αρχή της Οδού Κουρήτων, στην πλατεία μπροστά από το Ναό του Δομιτιανού και βλέπω την Πύλη του Ηρακλή, για την οποία γίνεται ήδη πολύς θόρυβος από το πλήθος που συνωστίζεται μπροστά της.

Οι επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου πληθαίνουν όσο περνά η ώρα. Η Οδός Κουρήτων είναι ήδη γεμάτη από πάνω μέχρι κάτω.

Ένα μνημείο με ένα σύμπλεγμα αγαλμάτων εντυπωσιάζει στη δεξιά πλευρά κατεβαίνοντας την Οδό Κουρήτων, προς την Βιβλιοθήκη του Κέλσου. Είναι το Μνημείο του Μέμμιου, που ήταν εγγονός του φοβερού και τρομερού Ρωμαίου εκστρατευτή, τιμωρού, πορθητή και τυράννου ή δικτάτορα, Σύλα. Πανταχού παρών αυτός ο άνθρωπος. Την καταστροφική μανία του γνώρισε και η Αθήνα από το πέρασμά του. Γιατί του στήσανε μνημείο και μάλιστα στον εγγονό του, όταν ο φοβερός παππούς εξέλειπεν, είναι κάπως δυσερμήνευτο. Ωστόσο, μπροστά σ’ αυτό το μνημείο οι φωτογραφικές κάμερες παίρνουν φωτιά.

Δεν σκοπεύω πάντως να περάσω τον καιρό μου στην Έφεσο με τον Μέμμιο και το μνημείο του, που ο ερειπιώνας του είναι φωτογραφικά πολύ εφετζίδικος, ομολογώ και τράβηξα, όπως όλοι πολλές φωτογραφίες.

Το αίνιγμα παραμένει η Οδός Κουρήτων, καθώς το καλοκαίρι ανατέλλει στην Έφεσο. Το ημερολόγιό μου δείχνει 15 Ιουνίου 2013 και η περιπέτεια συνεχίζεται. 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ  Αθήνα 8 Σεπτεμβρίου 2013