ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος V, Σαντορίνη

 

ΑΡΧΑΙΑ

ΘΗΡΑ

Η Πόλη Που Ακουμπάει Στον Ουρανό

 

Είχα στηρίξει την πλάτη μου σε ένα μεγάλο κομμάτι λάβας, καθισμένος χάμω, με μια σκιά να καλύπτει ίσα-ίσα το κεφάλι μου και μισό μπουκάλι νερό να μου θυμίζει ότι η ζωή είναι ωραία.

Έτσι, ανακτώντας δύναμη, μετά από μια μεγάλη κούραση στα κατατόπια του ηφαιστείου, μια σειρά από σκέψεις οδηγούσαν τους συλλογισμούς μου στην πόλη που βρίσκεται ψηλά, πάνω στο Μέσα Βουνό, την Αρχαία Θήρα. Την πόλη που ακουμπάει στον Ουρανό.

Εκεί βρίσκεται η άλλη όψη της ζωής, μετά τη μεγάλη (τη Μινωική, όπως τη λένε) έκρηξη του Ηφαιστείου.

 

Στην κορυφή αυτού του βράχου, όπως φαίνεται από την παραλία της Περίσσας, βρίσκεται η Αρχαία Θήρα.

 

Αυτό που πρέπει να θεωρείται βέβαιο είναι ότι τα ζώα που υπήρχαν στο νησί πριν από τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου, είχαν καταφύγει σ’ αυτή την περιοχή. Ακόμη και αν κάποιοι από τους κατοίκους της Προϊστορικής Πόλης στο Ακρωτήρι μπήκαν στα πλοία και απομακρύνθηκαν από το νησί, τα ζώα δεν θα μπορούσαν ασφαλώς να κάνουν το ίδιο. Τα ζώα έμειναν πάνω στο νησί. Τρομαγμένα από την έκρηξη του ηφαιστείου αναζήτησαν ένα ασφαλές καταφύγιο και δεν ήταν δύσκολο να το βρουν στις νοτιοανατολικές περιοχές του νησιού, εκεί που δεν έπεφταν διάπυρα ηφαιστειακά υλικά.

Το έδαφος στις περιοχές του Προφήτη Ηλία και του Μέσα βουνού δεν δέχτηκε ηφαιστειακά υλικά. Εκεί λοιπόν ήταν φυσικό να βρουν τα ζώα και τροφή, αλλά και νερό. Σήμερα ακόμη υπάρχει μια σπηλιά με νερό πηγής λίγο πριν από τη Σελάδα, ανάμεσα στο Μέσα Βουνό και στον Προφήτη Ηλία, στη Ζωοδόχο Πηγή.

Είναι πολύ πιθανόν, ένα μέρος τουλάχιστον από τους κατοίκους να ακολούθησαν τη συμπεριφορά των ζώων και να παρέμειναν στο νησί, δημιουργώντας ενδεχομένως ένα καινούριο οικισμό, εκεί που το περιβάλλον ήταν ασφαλές.

Γνωρίζουμε ότι στην πόλη του Ακρωτηριού υπήρχαν άνθρωποι που η ενασχόλησή τους είχε να κάνει με τη θάλασσα. Εκτός από τους ναυτικούς των μεγάλων ταξιδιών (Μικρογραφία του Στόλου) υπήρχαν και οι ψαράδες (τοιχογραφία των ψαράδων). Βρέθηκαν και τα εργαλεία τους, αγκίστρια, κύρτοι, ψαρεμένοι αχινοί. Αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ζήσουν στην περιοχή της νοτιοδυτικής Θήρας και να ασχολούνται με τη θάλασσα.

Στην περιοχή υπάρχουν (και υπήρχαν) σπηλιές, που θα μπορούσαν να τους χρησιμεύσουν ως ένα πρώτο καταφύγιο. Το σημαντικό όμως είναι ότι από τη μια και από την άλλη πλευρά του βράχου στο Μέσα Βουνό, υπάρχουν δυο φυσικά λιμάνια. Είναι τα λιμάνια που χρησιμοποίησαν και οι κάτοικοι της Αρχαίας Θήρας αργότερα.

Ακόμη, οι περιοχές στο Καμάρι και την Περίσσα έχουν δώσει κατά καιρούς αρχαιολογικά ευρήματα, που δεν προήλθαν από επίσημες αρχαιολογικές ανασκαφές, αλλά από γεωργικές εργασίες.

 

Αυτό το Θέατρο του Ήλιου βλέπει από το κοίλο του το πέλαγο και πρωταγωνιστεί η στεριά της Ανάφης σε ένα ρόλο για την  αιωνιότητα.

 

Οι περιοχές αυτές, πριν κυριαρχήσει πάνω τους ο τουρισμός, ήταν αγροτικές, με συνεχή καλλιέργεια. Είναι πολύ φυσικό αυτό να συνέβαινε για χιλιάδες χρόνια. Και είναι επόμενο, η περιοχή να άλλαζε διαρκώς, τη στιγμή που η μόχλευση της γης ήταν ασταμάτητη. Αν υπήρχαν δηλαδή κάποια ίχνη κατοίκησης ή εγκατάσταση κάποιου οικισμού τους αιώνες, που θεωρείται ότι το νησί ήταν ακατοίκητο, αυτά τα ίχνη είναι πολύ πιθανόν να έχουν εξαφανιστεί από τις γεωργικές εργασίες αιώνων.

Το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την καταστροφή της Προϊστορικής Πόλης στο Ακρωτήρι μέχρι την επόμενη πιστοποιημένη κατοίκηση του νησιού είναι μικρότερο από δυο αιώνες. Γι’ αυτό το χρονικό διάστημα δεν υπάρχει πιστοποιημένη (με αρχαιολογικά ευρήματα) κατοίκηση και εξ αυτού εκτιμάται ότι το νησί ήταν ακατοίκητο, αλλά η εκτίμηση αυτή είναι άκρως επισφαλής.

Πριν ανεβώ για μια ακόμη φορά στο Μέσα Βουνό και στην πόλη που φιλοξενεί, έκανα για μερικές μέρες τις παρατηρήσεις μου τόσο από την ακτή της Περίσσας, όσο και από την ακτή στο Καμάρι. Μόνο κάποιοι αναλειμματικοί τοίχοι διακρίνονται από την Περίσσα. Από το Καμάρι δεν φαίνεται κανένα ίχνος.

Έτσι, τις περισσότερες μέρες τις περνούσα στην Περίσσα. Σε μια αναπαυτική ξαπλώστρα παραλίας, που μπορείς να έχεις την πολυτέλεια ενός espresso ή κάποιου αναψυκτικού, είναι ευχάριστο να ονειρεύεσαι την Πόλη στο Μέσα Βουνό, την Αρχαία Θήρα και να ψάχνεις πράγματα γι αυτήν σε κάποιο βιβλίο ή να κρατάς με άνεση τις σημειώσεις, που αποφέρουν οι παρατηρήσεις, η φωτογράφιση και το διάβασμα.

Η Σαντορίνη είναι ένα μίξερ, που πρέπει να βάλω μέσα σ’ αυτό τις σκέψεις μου, τις γνώσεις που αποκομίζω από τις φορητές πηγές, που μπορώ να έχω μαζί μου (βιβλία και διαδίκτυο), τις αποτυπώσεις του φωτογραφικού φακού και όποια ακούσματα μπορώ να έχω από τους ντόπιους, κυρίως τους γέροντες, που είναι πολύ συχνά εξαιρετικά ενδιαφέρουσες δεξαμενές γνώσεων για τον τόπο.

 

Το Ελίχρυσο, διάσημο από τα προϊστορικά χρόνια, συνεργός στην αειφόρο νεότητα (αλλιώς: αμάραντο).

 

Αφού φωτογράφισα την ανατολή του ήλιου από το μπαλκόνι του δωματίου μου και με την πικρίλα του espresso να κυλιέται ακόμα στη γλώσσα, πήρα το δρόμο για το Μέσα Βουνό.

Εμπειρία μακράς μνήμης είναι η αίσθηση της πρωινής δροσιάς, ανεβαίνοντας στο βουνό. Η Σελάδα είναι ένα πέρασμα του αέρα, με το Βορρά κυρίως να δοκιμάζει την έντασή του στη διαπασών.

Η δροσιά του πρωινού είναι συνήθως ανακατεμένη με μυρωδιές, πατώντας πια στον Ιούλιο που δηλώνει δυναμικά την έλευση του Θέρους.

Αυτές τις ώρες είναι πιο έντονες οι μυρωδιές του ανθισμένου θυμαριού, αλλά και του Ελίχρυσου, φυτού πανάρχαιου, πιο γνωστό με το όνομα «αμάραντος», με τα βαθυκίτρινα αιώνια άνθη του. Οι μυρωδιές εδώ στη ράχη του Μέσα Βουνού έχουν μια άλλη, έντονη οξύτητα, ανακατεμένες με την αλμύρα που ανεβαίνει από τη θάλασσα.

Και η ένταση που έχει το φως είναι ιδανική να φωτογραφίζω με άνεση αυτό τον τόπο, που είναι στραμμένος ανατολικά και το πρωινό φως τον φωτίζει άψογα.

Το μόνο πρόβλημα που με απασχολεί, καθώς ανεβαίνω προς την Αρχαία Θήρα είναι αν θα βρω επισκέψιμο όλο τον αρχαιολογικό χώρα. Πολλά χρόνια τώρα δεν τα καταφέρνω. Με την αιτιολογία ότι δεν υπάρχουν αρχαιοφύλακες, το μεγαλύτερο μέρος της Αρχαίας Πόλης δεν είναι επισκέψιμο. Θα δούμε αυτή τη φορά.

Με αυτές τις σκέψεις πέρασα δίπλα από το Ιερό της Αφροδίτης και κάθισα για λίγο στο πεζούλι, παρατηρώντας το χώρο με τα αρχαϊκά νεκροταφεία στη Σελάδα και μετά άφησα τη ματιά μου να φύγει κάτω μέχρι την παραλία στην Περίσσα και από κει στο απέραντο βαθύ μπλε, μπορεί και μέχρι την Κρήτη.

Είναι ακόμα πολύ πρωί, με πυκνή σκίαση, εδώ στα δυτικά. Απέναντι είναι η πλαγιά από το βουνό του Προφήτη Ηλία. Το έχω παρατηρήσει δεκάδες φορές, προσπαθώντας να δω αν υπάρχουν ίχνη από τις εκρήξεις του ηφαιστείου, κομμάτια λάβας, «βολίδες» ή τόφφοι. Ποτέ δεν έπεσε στην αντίληψή μου το παραμικρό.

Στο πρώτο πλάτωμα είναι η παρά λίγο ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Στεφάνου. Μια δίκλιτη Βασιλική, που κτίστηκε τον 8ο ή 9ο αιώνα στα ερείπια μιας παλαιοχριστιανικής Βασιλικής. Το εσωτερικό του, με λίγες εικόνες, είναι σκηνικό μια απόπειρας μεταμόρφωσης αρχαίων πραγμάτων σε χριστιανικά. Μάρμαρα και κολώνες από την αρχαία πόλη έγιναν οικοδομικά υλικά για το ναό.

Η θέα από δω είναι διπλή και προς τα δυο αρχαία λιμάνια, της Οίας (Καμάρι) και της Ελευσίνας (Περίσσα).

 

Το Τέμενος του Αρτεμίδωρου, ένα Ιερό σκαλισμένο στο φυσικό βράχο (τέλος 4ου-αρχές 3ου προ Χριστού αιώνα).

 

Το φως δυναμώνει με το ανέβασμα του ήλιου. Πριν πολλά χρόνια, που ο αρχαιολογικός χώρος ήταν ακόμα ελεύθερος, βρέθηκα εδώ πριν από την ανατολή του ήλιου. Βρήκα ένα βοσκό να βόσκει τα πρόβατα και τα κατσίκια του στον αρχαιολογικό χώρο. Από αυτόν είχα την πρώτη μου ξενάγηση εδώ, ακούγοντάς τον να μου λέει μια ιστορία για την Αρχαία Θήρα, που ελάχιστη σχέση είχε με την πραγματικότητα, ωστόσο ήταν ωραία, ακουγόταν ωραία, σαν μια παράσταση θεάτρου για ένα αφηγητή κι αυτόν που ακούει.

Ο ήλιος σηκώθηκε μεγαλοπρεπής μέσα από τα νερά, αριστερά όπως έβλεπα στη σκούρα στεριά της Ανάφης. Έσταζε θάλασσα το πυρό του χρώμα. Οι κρόκοι της Ηώς έβαφαν χαμηλά τον ορίζοντα. Καθηλωτική εικόνα με την Ηριγένεια πάνω στη θάλασσα. Και αίφνης, Ιούλιο μήνα και τότε, είδα να γεννιέται χαμηλά στη θάλασσα, ένα ουράνιο τόξο. Έτσι, στις σημειώσεις μου τότε έγραψα μια δική μου λέξη, που γεννήθηκε από την Ηώ και τα χρώματα της Ίριδας στο ουράνιο τόξο. Από την Ηριγένεια (Ηώ) γεννήθηκε η Ιριγένεια η δική μου, αυτή η αέρινη Θεά πάνω από τη θάλασσα, με τις ονειρικές αποχρώσεις.

Ηριγένεια θα πει «πρωτογέννητη», πρωτότοκη, ωστόσο και η δική μου νεαρή Θεά δεν πάει πίσω.

Μπρος-πίσω. Ο χρόνος είναι μια διελκυστίνδα.

Κάπου πρέπει να έχω εκείνη τη φωτογραφία με τον βοσκό, εδώ στην Αρχαία Θήρα, ακουμπισμένο σε μια στραβή μπαστούνα, να διαγράφεται η σιλουέτα του στο απέραντο μπλε, φορώντας στο κεφάλι του ένα ναυτικό κασκέτο.

Όπως ο Αρτεμίδωρος από την Πέργη, που λάξεψε το κεφάλι του στο βράχο και αγναντεύει έκτοτε το πέλαγο τόσους αιώνες.

Από κείνη την πρώτη φορά που την είδα αυτή την πόλη, πνιγμένη μέσα στους θάμνους και τα αγριόχορτα, δεν έπαψα ποτέ να την έχω στο νου μου, να την αναπολώ και να τη λατρεύω.

 

Δεν έπαψα ποτέ να λατρεύω αυτή την πόλη.

 

Η πόλη είναι δομημένη σε αναβαθμούς, για να γίνει οικοδομήσιμη η ανατολική πλαγιά του Μέσα Βουνού, με την απότομη κατωφέρεια.

Ένα μεγάλο μέρος της πόλης δεν έχει ανασκαφεί, ενώ βλέπω διάσπαρτα μέσα στα χόρτα τα ίχνη της, αδιατάρακτα στους αιώνες.

Βλέπω και κολώνες φτιαγμένες από λάβα, όπως και άλλα τέχνεργα από υλικά του ηφαιστείου, που τα έφεραν ως εδώ οι κάτοικοι της πόλης στο πέρασμα των αιώνων. Το ηφαίστειο, συνεπώς, είναι και εδώ «παρόν» με τον τρόπο του, όπως και σε όλη τη Σαντορίνη, σε κάθε φάση κατοίκησης και σε πλήθος ανθρώπινες δραστηριότητες.

Από ‘δω ψηλά, βλέπω τα αεροπλάνα να πετούν πολύ πιο χαμηλά από το ύψος που βρίσκομαι και τα φωτογραφίζω στην πορεία τους να προσγειωθούν, στο αεροδρόμιο του Μονόλιθου.

Πάνω, ψηλά βρίσκεται ο ήλιος, που φωτίζει με οξύ φως αυτή την πόλη από όρθρου βαθέως, μέχρι λίγο πριν πέσει η νύχτα.

Θέα σχεδόν κυκλική, στο απέραντο. Ένα ακόμη γνώρισμα, που κάνει μοναδική αυτή την πόλη. Μερικές φορές κάποια στοιχεία της με κάνουν να την τοποθετώ δίπλα στη Δήλο. Έχουν κοινά πράγματα, αλλά και πολύ μεγάλες διαφορές.

Έχω ανεβεί ήδη στο επίπεδο της Αγοράς, με το καπελάκι μου να στάζει ιδρώτα. Κάποια λίγα δέντρα, που τα ταλαιπωρεί ο ακατασίγαστος βορράς, κάνοντάς τα να γέρνουν και να σχηματίζουν φυσικές καλύβες, είναι για τους επισκέπτες αυτού του χώρου, δροσερά, ευχάριστα καταφύγια.

Μπροστά μου βλέπω τη Βασιλική Στοά, με τη δίδυμη κολώνα των επιγραφών, που έχει στην κορυφή της ένα αέτωμα με χαραγμένη τη φράση: ΑΓΑΘΗ ΤΥΧΗ.

Ο Δρόμος δεξιά, πριν από τη Βασιλική Στοά, οδηγεί στο Ιερό του Διόνυσου και στην πρώτη γωνία αυτού του δρόμου, με τους ξεστούς λίθους, που ξεχωρίζει από τις άλλες, υπάρχει ένας φαλλός σκαλισμένος στον «ακρογωνιαίο λίθο», αποδιωχτικό των κακών πραγμάτων.

Είναι ένα ακόμη κοινό σημάδι με τη Δήλο, εκεί στη Συνοικία της Λίμνης και στη Συνοικία των Ποσειδωνιαστών της Βυρηττού.

 

Ο κεντρικός δρόμος προς τις Βορειοδυτικές συνοικίες της πόλης, με το φαλλό χαραγμένο στον ακρογωνιαίο λίθο.

 

Πιο πίσω από το Ιερό του Διόνυσου, ένας άλλος «Ιερός Οίκος», τα ερείπια ενός Πορνείου, μου θυμίζει το χώρο της Εφέσου.

Το Αιγαίο είναι μια σπουδαία, ανοιχτή αυλή, που τη διαφεντεύει ένας ακμαίος ήλιος.

Ορίστε, πάλι κι εδώ ο Antonio Vivaldi/ LEstate/ Adagio.

Φως του ήλιου/ Adagio ή Presto.

Τα ερείπια της αρχαίας πόλης ανακλούν το φως. Προσπαθώ να κρατήσω σημειώσεις κάτω από μια υποτυπώδη σκιά, σωτήρια, ωστόσο, με τέτοιο ανελέητο ήλιο.

Έτσι γίνεται να δώσω σημασία στις υδατοδεξαμενές της πόλης, για συλλογή των ομβρίων. Όπως ακριβώς και στη Δήλο. Το νερό εδώ πάνω είναι χρυσάφι. Γι’ αυτό και οι αρχαίες δεξαμενές έχουν εξαιρετική κατασκευή, ώστε να μπορούν ακόμη και σήμερα να κρατούν το νερό της βροχής.

Απέναντι σχεδόν από τη Βασιλική Στοά, με φόντο την ανοιχτή θάλασσα είναι η «Οικία της Τύχης». Η ονομασία είναι συμβατική και δόθηκε από ένα άγαλμα της Θεάς Τύχης, που βρέθηκε στα ερείπια αυτού του πολύ εντυπωσιακού Ρωμαϊκού σπιτιού. Από το ύψος του κεντρικού δρόμου βλέπω τα ερείπιά του σε κάτοψη.

Η είσοδος οδηγεί στο atrium, αριστερά μια τουαλέτα (Latrine) και στο κέντρο του αίθριου ένα τετράγωνο άνοιγμα-σχάρα (Impluvium) για να πέφτουν εκεί τα νερά της βροχής από τις επικλινείς στέγες και να καταλήγουν στις υπόγειες δεξαμενές του σπιτιού.

Πάντα αυτή η Οικία της Τύχης, οδηγεί τη σκέψη μου στην Πομπηία.

Μια περιπλάνηση ανάμεσα στη «Βίλα των Μυστηρίων» και στην «Οικία των Βέττι». Μπορεί και μια βόλτα στην «Οδό της Αφθονίας».

Μόνο, που αυτή την πόλη των Αρχαϊκών Χρόνων στο Μέσα Βουνό, δεν την έθαψε ποτέ στις λάβες τους κανένας Βεζούβιος και κανένα άλλο ηφαίστειο, σε ένα τόπο, που οι λάβες και οι ηφαιστειακοί τόφφοι είναι το πιο συνηθισμένο πράγμα.

 

Η Ορχήστρα του Θεάτρου, όπως φαίνονται σήμερα τα ερείπιά της από τον κεντρικό δρόμο της πόλης, με φόντο το αιώνιο κυανό χρώμα του αρχαίου ωκεανού.

 

Το ακέφαλο άγαλμα της Θεάς Τύχης βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Αρχαίας Θήρας, στα Φηρά.

Θα μπορούσε όμως αυτό το σπίτι να ήταν και η Οικία του Ωκεανού, με τέτοια θέα. Από τα τελευταία σπίτια που οικοδομήθηκαν στην πόλη των Ρωμαϊκών Χρόνων.

Είναι στιγμές, που έρχεται στο νου μου η Νεφελοκοκκυγία, από τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη. Η πόλη των πουλιών. Πολλές φορές έχω δει εδώ κοπάδια πέρδικες, αγριοπερίστερα, πιο χαμηλά στους απότομους γκρεμούς του γυμνού βράχου και άλλα διάφορα μικρά πουλιά να πεταρίζουν στους θάμνους.

 

Η Οικία της Τύχης, με την απέραντη θέα.

 

Το Αρχαιολογικό Μουσείο στα Φηρά συμπληρώνει ό,τι έχει απομείνει από τη ζωή αυτής της ονειρικής πόλης, που τη θεμελίωσαν πάνω σε ένα βράχο, όπως κάνουν τα απρόσιτα πουλιά της θάλασσας.

Η άλλη ζωή της Σαντορίνης.

Από την από ‘δω πλευρά των προϊστορικών χρόνων, με ένα δικό της ακμαίο πολιτισμό, εξ ίσου σπουδαίο, εξ ίσου γοητευτικό, στο απυρόβλητο του ηφαιστείου.

Το καλοκαίρι δεν τελειώνει εδώ, ούτε η Σαντορίνη.

 

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ14 Οκτωβρίου 2013

 

ΥΓ: το κείμενο είναι βασισμένο στις επιτόπιες σημειώσεις, όπως επίσης και στις φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από μένα στην Αρχαία Θήρα το Καλοκαίρι του 2013.

Ν.Ζ.




zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα