ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

ΑΚΡΩΤΗΡΙ

ΘΗΡΑΣ

Ο Χώρος Άνοιξε Μετά Από 7 Χρόνια

 

Λεπτομέρεια από την «Τοιχογραφία της Άνοιξης», με τα χελιδόνια που ερωτοτροπούν.

 

Τη Μεγάλη Τετάρτη, 11 Απριλίου, ο αρχαιολογικός χώρος της προϊστορικής πόλης στο Ακρωτήρι δέχτηκε τους πρώτους επισκέπτες ύστερα από 7 χρόνια. Το λουκέτο είχε μπει τον Σεπτέμβριο του 2005, όταν κατέπεσε ένα μέρος του στεγάστρου του αρχαιολογικού χώρου. Εδώ και ενάμισι χρόνο οι εργασίες για το νέο στέγαστρο είχαν τελειώσει, όμως ο αρχαιολογικός χώρος παρέμενε κλειστός, παρά τις διαμαρτυρίες τόσο του Δήμου Σαντορίνης, όσο και των επαγγελματιών, που γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα ότι η

 

 

Αυτή ενδέχεται να είναι μια απεικόνιση της πόλης στο Ακρωτήρι, όπως την αποτύπωσε ο προϊστορικός καλλιτέχνης στην «Μικρογραφία του Στόλου», στη «Δυτική Οικία» της ανασκαφής στο Ακρωτήρι. Το τοπίο με τις λάβες στο φόντο των σπιτιών είναι ένα ισχυρό στοιχείο, για μια τέτοια υπόθεση.

 

Προϊστορική Πόλη στο Ακρωτήρι είναι ένας πολύ ισχυρός μαγνήτης για επισκέπτες από όλο τον κόσμο.

Η ταχύτητα με την οποία έκανε το γύρο του κόσμου η είδηση ότι είναι πάλι επισκέψιμος ο αρχαιολογικός χώρος στο Ακρωτήρι, προκαλεί εντύπωση και δικαιώνει όλους εκείνους, που έδιναν μάχη τους τελευταίους μήνες προκειμένου να ανοίξει το «σκουριασμένο» λουκέτο, που κρατούσε μακριά κάθε επισκέπτη.

Τα πρώτα ίχνη της προϊστορικής πόλης στο Ακρωτήρι ήρθαν για πρώτη φορά τυχαία στο φως το 1866, όταν λειτούργησε στην περιοχή ένα νταμάρι για εξόρυξη θηραϊκής γης, που τη χρησιμοποιούσαν για μονώσεις στη Διώρυγα του Σουέζ. Τότε, ο Γάλλος αρχαιολόγος και ηφαιστειολόγος Ferdinand André Fouqué έκανε μια δοκιμαστική ανασκαφή, που όμως δεν προχώρησε. Έτσι, εκατό χρόνια αργότερα, το 1966, ο καθηγητής Σπύρος Μαρινάτος, μετά από συστηματικές ανασκαφές έφερε στο φως τα ερείπια της προϊστορικής πόλης.

Η πόλη αυτή κατοικήθηκε την Ύστερη Νεολιθική Περίοδο (περίπου στο 4500 προ Χριστού), όμως η άνθισή της σε μια ακμάζουσα πόλη πρέπει να αρχίζει τον 18ο προ Χριστού αιώνα. Στις αρχές του 17ου προ Χριστού αιώνα ισοπεδώθηκε από ένα ισχυρό σεισμό και ξανακτίστηκε πάνω στα ερείπια της προηγούμενης πόλης.

Αυτή είναι και μια σημαντική «λεπτομέρεια», που προκύπτει από τις ανασκαφές, καθώς υπάρχουν κάποια ευρήματα, που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι κάτοικοι της προϊστορικής αυτής πόλης είχαν εμπειρία από τους σεισμούς και φρόντιζαν ώστε να εφαρμόζουν κάποιες αντισεισμικές πρακτικές στην οικοδόμηση των κτηρίων. Σε ορισμένες θεμελιώσεις κτηρίων της καινούριας πόλης βρέθηκαν τοποθετημένα κομμάτια ελαφρόπετρας, που οι κτίστες τα λένε «αδράλια» και παίζουν ένα ρόλο «αμορτισέρ», απορροφώντας τους κραδασμούς από τις σεισμικές δονήσεις.

Η καινούρια αυτή (επανανοικοδομημένη) πόλη έφτασε στο απόγειό της την Υστεροκυκλαδική I Περίοδο και καταστράφηκε από τη «Μινωική έκρηξη» του ηφαιστείου.

Κατά την ανασκαφή δεν βρέθηκε κανένας ανθρώπινος σκελετός και από αυτό εκτιμάται ότι υπήρξαν προειδοποιήσεις που ανάγκασαν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν έγκαιρα την πόλη. Ένας σεισμός είχε χτυπήσει την πόλη λίγο πριν από την έκρηξη του ηφαιστείου και αυτή πρέπει να ήταν η αιτία της απομάκρυνσης των κατοίκων. Μετά την έκρηξη οι κάτοικοι επέστρεψαν στα ερείπια της πόλης για να απεγκλωβίσουν όσους τυχόν είχαν παγιδευτεί, αλλά και για να πάρουν κάποια πολύτιμα αντικείμενα. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι πάνω στα ερείπια του αρχικού σεισμού οι κάτοικοι που επέστρεψαν είχαν τοποθετήσει κάποια αγγεία, προφανώς για να τα μεταφέρουν αλλού, ενώ είχαν αρχίσει να ξεμπαζώνουν τους δρόμους της πόλης από τα ερείπια. Μια νέα προειδοποίηση όμως έκανε τους κατοίκους να αφήσουν στη μέση κάθε προσπάθεια και να εγκαταλείψουν πάλι τον ερειπιώνα της πόλης αυτή τη φορά.

Ένα ανθρώπινο κορδόνι γύρω από τους μεγάλους ενεργούς κρατήρες του ηφαιστείου στο νησί της Καμένης.

 

Οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι ανάμεσα στο σεισμό που έπληξε την πόλη και την έκρηξη του ηφαιστείου, που την έθαψε κάτω από τις στάχτες και τη λάβα μεσολάβησαν μερικές δεκάδες μέρες, ενώ μέσα σε δυο ή τρία 24ωρα από τις πρώτες εκρήξεις του ηφαιστείου η δημιουργία της μεγάλης καλντέρας είχε συντελεστεί.

Τα ερείπια της πόλης εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες της, που καταφθάνουν στη Σαντορίνη από κάθε γωνιά του κόσμου, για να περπατήσουν στους προϊστορικούς δρόμους, που σώζονται και αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των σημερινών διαδρομών για τις ξεναγήσεις στον αρχαιολογικό χώρο.

Μπορεί εύκολα να φανταστεί αυτή την πόλη κάποιος που περιδιαβαίνει στα ερείπιά της και αυτό είναι συναρπαστικό για τους επισκέπτες. Έχουν μπροστά τους μια πυκνοκατοικημένη πόλη με πολυώροφα κτήρια, με βιοτεχνικούς χώρους, σπίτια, μαγαζιά, αποθήκες και οργανωμένη πολεοδομική συγκρότηση, με δρόμους και πλατείες. Ένα αναπτυγμένο αποχετευτικό σύστημα διέτρεχε την πόλη κάτω από το λιθόστρωτο των δρόμων και συνδεόταν με τα σπίτια.

Τα οικοδομήματα ήταν φτιαγμένα από πελεκητές πέτρες (ξεστές) οι εξωτερικοί τοίχοι κυρίως, από τούβλα λάσπης (αχυρόπηλος), ξύλα και κονιάματα από γύψο.

Το καινούριο στέγαστρο στον αρχαιολογικό χώρο στο Ακρωτήρι.

 

Η έκταση που καταλαμβάνουν οι μέχρι τώρα αρχαιολογικές ανασκαφές πλησιάζουν τα 14 στρέμματα, ενώ η συνολική έκταση της πόλης υπολογίζεται σε 200 στέμματα και ο πληθυσμός της υπολογίζεται επίσης σε 30.000 κατοίκους.

Μια μεγάλη και όμορφη πόλη, με πολλές ανέσεις για τους ευτυχείς κατοίκους της, που όπως μαρτυρεί μια πληθώρα αντικειμένων, που έφεραν στο φως οι ανασκαφές, ζούσαν με χλιδή και πολυτέλεια.

Μια «αστική» κοινωνία, όπως την προσδιορίζουν οι αρχαιολόγοι, με λεπτό γούστο. Οι άνθρωποι φρόντιζαν την εμφάνισή τους, ήταν κομψά ντυμένοι, με εντυπωσιακά υφάσματα εξαιρετικής ποιότητας.

Η πιο πρόσφατη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα, ενός καδιού ελιάς, που βρέθηκε θαμμένο μέσα στην τέφρα που σωρεύτηκε από την καταστροφική έκρηξη, προσδιορίζει την ημερομηνία της καταστροφής στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1627 και 1600 προ Χριστού.

Το βέβαιο φαίνεται πως ήταν Άνοιξη. Ίσως η Άνοιξη του 1613 ή του 1614 προ Χριστού, όπως πιστεύουν μερικοί. Στο στρώμα καταστροφής από την έκρηξη έχουν εντοπιστεί κόκκοι από γύρη ελιάς, όπως και κόκκοι γύρης από κωνοφόρα δέντρα. Εξ ου και το συμπέρασμα ότι η καταστροφική έκρηξη συνέβη την Άνοιξη.

Τα ερείπια αυτής της πόλης, όπως και η ανασκαφική ανάδειξη των ερειπίων της έχουν οδηγήσει σε πολλά και σημαντικά συμπεράσματα, που αφορούν την οργάνωση της ίδιας της πόλης, αλλά και τη ζωή των κατοίκων της.

Ένα σχεδιάγραμμα του αρχαιολογικού χώρου στο Ακρωτήρι.

 

Δίνουν όμως και μια λεπτομερή εικόνα από τις συνθήκες της καταστροφής της. Η μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου έθαψε την πόλη κάτω από τόνους ηφαιστειακών υλικών. Οι αρχαιολόγοι αποφαίνονται ότι ακολούθησε μια καταρρακτώδης βροχή που προκάλεσε τη διάβρωση της τέφρας και της ελαφρόπετρας και σε πολλά σημεία έφτασε μέχρι το φυσικό έδαφος, που υπήρχε πριν από την έκρηξη. Από τη δυνατή βροχή σχηματίστηκε λάσπη, που κατέκλυσε τα ισόγεια των κτηρίων της πόλης και στο γεγονός αυτό οφείλεται ότι σώθηκαν και διατηρήθηκαν πολλά αντικείμενα, αλλά και τα ίδια τα δάπεδα των σπιτιών, όπως και οι όροφοι, που στηρίχτηκαν με αυτό τον τρόπο.

Ένα κρεβάτι από την προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

 

Τα ισόγεια των σπιτιών στην προϊστορική πόλη ήταν ως επί το πλείστον αποθήκες, μύλοι ή διάφορα άλλα εργαστήρια. Οι επάνω όροφοι ήταν οι χώροι διαμονής των κατοίκων. Η κατασκευή και η διακόσμηση των σπιτιών δείχνουν και την οικονομική κατάσταση των ιδιοκτητών τους. Υπάρχουν σπίτια που είναι κατασκευασμένα από πελεκητούς πωρόλιθους, ενώ το εσωτερικό των δωματίων είναι κοσμημένο με τοιχογραφίες και είναι φανερό ότι ανήκουν σε πλουσίους.

Οι τοιχογραφίες δεν είναι σπάνιο φαινόμενο γι’ αυτή την πόλη, καθώς κοσμούν τους τοίχους πολλών σπιτιών, γεγονός που δηλώνει και την ευμάρεια πολλών από τους κατοίκους της πόλης.

Για τον σημερινό μελετητή της προϊστορικής Θήρας, οι τοιχογραφίες των σπιτιών είναι ένα πολύτιμο υλικό, καθώς με τις απεικονίσεις τους «αφηγούνται» με δύναμη και ακρίβεια γραπτής περιγραφής πολλές φορές, σκηνές και στοιχεία από την καθημερινή ζωή σ’ αυτή την πόλη. Οι τοιχογραφίες είναι μια μοναδική και εξαιρετικά σημαντική πηγή πληροφοριών.

Από την «ανάγνωση» των τοιχογραφιών (Μικρογραφία του Στόλου) και από άλλα ακόμη ευρήματα των ανασκαφών προκύπτει ότι οι κάτοικοι της πόλης ζούσαν από το θαλασσινό εμπόριο και τη βιοτεχνία, ενώ η γεωργική παραγωγή ήταν εξαιρετικά περιορισμένη και δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού. Τα πλοία της τοιχογραφίας, όπως και οι διαφορετικές πόλεις που εικονίζονται σε αυτές, αλλά και τα πολλά διαφορετικά τοπία, ορισμένα από τα οποία δηλώνουν ολοφάνερα ότι πρόκειται για τοπία της Φαραωνικής Αιγύπτου (αποτυπώνεται ένας ποταμός, όπως ο Νείλος με το φυτικό και ζωικό του περιβάλλον), δείχνουν ότι αυτοί οι άνθρωποι ταξίδευαν μακριά. 

Το νησί του ηφαιστείου, όπως φαίνεται από τις εντυπωσιακές για τη μεγαλειώδη θέα τους, ταράτσες των Φηρών.

 

Στο «Συγκρότημα Δ» υπάρχουν ευρήματα που έχουν να κάνουν με τις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων. Στο Δωμάτιο Δ18Α βρέθηκαν θραύσματα από επιγραφές στη Γραμμική Α΄ στις οποίες καταγράφονται ποσότητες υλικών που έχουν σχέση με το εμπόριο. Ακόμη, στο δωμάτιο Δ18Β βρέθηκαν πολλά πήλινα σφραγίσματα, που ο πηλός τους προέρχεται από την Κρήτη.

Στο Δωμάτιο Δ9 βρέθηκε ένα δοχείο που προέρχεται από τη Χαναάν, ενώ στις επιγραφές του Δωματίου Δ18Α καταγράφονται μεταξύ άλλων, μεγάλες ποσότητες υφασμάτων από μαλλί, που προερχόταν από τα γειτονικά νησιά ( Ίο, Σίκινο, Ανάφη και Φολέγανδρο). Ίνες μαλλιού, που έχουν βρεθεί εδώ είναι οι παλαιότερες αποδείξεις (με βάση εργαστηριακές αναλύσεις) για χρήση μαλλιού στη Μεσόγειο (αντίστοιχα ευρήματα υπάρχουν και στην Αίγυπτο των Φαραώ).

Πολλές από τις κατασκευαστικές τεχνικές, που εντοπίζονται στην πόλη του Ακρωτηριού εντυπωσιάζουν και θα μπορούσαν να αναφερθούν πολλά παραδείγματα, όπως η τεχνική των αποχετεύσεων με πήλινους σωλήνες, που χτίζονται μέσα στους τοίχους για να καταλήξουν στο δρόμο, σε κτιστούς υπονόμους κάτω από τα λιθόστρωτα.

Τα δάπεδα των σπιτιών στους ορόφους (τα μεσοπατώματα) ήταν φτιαγμένα από ένα συνδυασμό ξύλων και καλαμιών, που πάνω του υπήρχε πατημένο χώμα και από πάνω ήταν στρωμένα με πλάκες από σχιστόλιθο. Τον ίδιο τρόπο ακολουθούσαν και για την κατασκευή της στέγης των σπιτιών εξασφαλίζοντας έτσι μόνωση για το κρύο και τη ζέστη.  

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ευρήματα που σχετίζονται μα την καθημερινή ζωή και τη διαβίωση των κατοίκων, τη διατροφή και τις ασχολίες στην πόλη. Θα μπορούσε όμως να είναι ένα άλλο, διαφορετικό, ξεχωριστό κεφάλαιο, από τα πολλά που αναφύονται από τις ανασκαφές σε αυτή την πολλαπλά ενδιαφέρουσα προϊστορική πόλη, με τη μαγευτική εικόνα, που αναδύεται από ένα πολύ μεγάλο βάθος χρόνου.

Μια καινούρια εποχή φαίνεται πως αρχίζει για τον αρχαιολογικό χώρο στο Ακρωτήρι, μετά την επαναλειτουργία του κάτω από το καινούριο στέγαστρο, ενώ η Σαντορίνη αποκτά ένα ακόμη πολύ σημαντικό λόγο να ενισχύσει το τουριστικό της πρόσωπο.

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ

Αθήνα, Μάιος 2012







zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα