ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΣΚΗΣ

Ημερολόγιο Καλοκαιριού 2013

Περίοδος I, Κρήτη

ΑΓΟΡΙ

ή

ΠΙΘΗΚΟΣ

Ο Γαλάζιος Κροκοσυλλέκτης

 

Γαλάζιος Πίθηκος. Ακρωτήρι Σαντορίνης (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας)

 

Ημερολόγιο Καλοκαιριού ανάμεσα στις Μινωικές τοιχογραφίες, όπως αναβοσβήνουν τα άστρα στο βαθύ ουρανό. Η εωθινή δύση των Πλειάδων και η εσπερινή δύση των Ερίφων σημάδευαν το τέλος των Μινωικών ταξιδιών. Πολύτιμη η παρέα του Paul Faure σ’ αυτό το ταξίδι, όπως η πυξίδα.

Δύσκολο να φωτογραφίζεις και την ίδια ώρα να πρέπει να κρατάς σημειώσεις. Είναι ωστόσο, απαραίτητο. Με κόπο προσπαθώ να βάλω μια τάξη.

Από τη μια αφήνω να με οδηγήσουν οι τοιχογραφίες και από την άλλη είναι ο Paul Faure, που με τραβάει από το μανίκι. Όμως, έχω με το μέρος μου το Καλοκαίρι.

«Έφερναν καμιά φορά τα καράβια από την Αίγυπτο γαλάζιους πιθήκους με μακρύ τρίχωμα, σαν αυτούς που εικονίζονται στις ζωγραφιές της Κνωσού και της Σαντορίνης». (Paul Faure: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ σελίδα 271).

Η μυρωδιά των ταξιδιών ανακατώνεται με τις ιστορίες, όπως αυτή με τους πιθήκους, αν και ορισμένοι πιστεύουν ότι την εποχή του χαλκού οι γαλάζιοι πίθηκοι ενδημούσαν στη Σαντορίνη και στην Κρήτη. Αφορμή για την πεποίθησή τους αυτή είναι η τοιχογραφία στο δυτικό τοίχο του Δωματίου Β6 στο Κτήριο Β, στον Προϊστορικό Οικισμό του Ακρωτηριού της Σαντορίνης.

Είναι και μια σκαμπρόζικη περιγραφή που έχει κάνει ο ίδιος ο ανασκαφέας της προϊστορικής πόλης στο Ακρωτήρι της Θήρας, ο αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος γι’ αυτούς τους πιθήκους: «Αγέλη από τους ευκίνητους και αναιδείς αυτούς κλέπτας εισήλασεν εις αγρούς και κήπους τους οποίους ελεηλάτησεν απηνώς. Εναντίον τους εξαπελύθησαν οι κύνες, οι οποίοι τους καταδιώκουν από κοντά. Έντρομοι οι πίθηκοι αναρριχώνται ολοταχώς επάνω στους βράχους του ηφαιστείου. Εκεί ευρίσκονται εν ασφάλεια. Ο γηραιός της αγέλης μένει τελευταίος. Οργίλος στρέφει την κεφαλήν προς τους διώκτας του. Φεύγει όμως και αυτός άνω, προς τους ερυθρούς βράχους, από όπου ακινδύνως δύναται να παίζη τον ρόλο του οπισθοφύλακος». (Μαρινάτος Σπ.: ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΘΗΡΑΣ, Έκδοση Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1972).

Η ιστορία με τον κροκοσυλλέκτη πίθηκο της Κνωσού είναι ακόμη πιο σκαμπρόζικη, αν και είναι πραγματική, αλλά θα μπορούσε να είναι κάλλιστα μια φάρσα. Στην πρώτη συναρμολόγηση των κομματιών της τοιχογραφίας, αντί για πίθηκο εμφάνισαν ένα μπλε αγόρι. Από τα κομμάτια που έλειπαν ήταν και αυτό με το κεφάλι.

 

Το «Μπλε Αγόρι», πριν γίνει «Μπλε Πίθηκος». Τοιχογραφία από την Κνωσό (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).

 

Είδαν λοιπόν κομμάτια από ένα σώμα, έστω και σε μπλε χρώμα, να μαζεύει κρόκους για να τους προσφέρει στη Θεά και δεν πήγε το μυαλό κανενός ότι αυτή την πράξη μπορεί να την κάνει ένας πίθηκος. Έτσι στην αρχική αποκατάσταση της τοιχογραφίας τα κομμάτια συμπληρώθηκαν για να φανεί το σώμα ενός αγοριού. Σε ένα από τα κομμάτια βέβαια υπήρχε η ουρά του πίθηκου, αλλά έβαλαν το κομμάτι σε λάθος θέση, γιατί ένα αγόρι είναι βέβαιο ότι δεν μπορεί να έχει …ουρά. Η τοιχογραφία που είναι από τις πρωιμότερες που βρέθηκαν στην Κνωσό, αποκαταστάθηκε τελικά όταν βρέθηκε κομμάτι της τοιχογραφίας με το κεφάλι ενός γαλάζιου πίθηκου, που οδήγησε στη διόρθωση. Στην αίθουσα των τοιχογραφιών πάντως εκτίθενται και οι δυο εκδοχές: Ο πίθηκος που έγινε αγόρι και το αγόρι που ξαναέγινε πίθηκος.

 

Ο «Μπλε Πίθηκος», που ήταν αρχικά «Μπλε Αγόρι». (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).

 

Η τοιχογραφία με τον Γαλάζιο Πίθηκο προέρχεται από την Κνωσό (Οικία των Τοιχογραφιών) και ανήκει στην Νεοανακτορική Περίοδο (1700-1450 προ Χριστού).

 

Οι Μινωίτες άναβαν φωτιές στις κορυφές των βουνών, τη «στιγμή» του Θερινού Ηλιοστάσιου. Έτσι γράφει ο Paul Faure. Το διάβασα και το ξαναδιάβασα πολλές φορές αυτό το σημείο. Μου έκανε εντύπωση η διατύπωση. Τι μπορεί να σημαίνει «τη στιγμή του Θερινού Ηλιοστάσιου»; Ασφαλώς και θα πρέπει να σημαίνει ότι οι Μινωίτες γνώριζαν επακριβώς ακόμη και τα δευτερόλεπτα της κορύφωσης της πορείας του ήλιου στην Εκλειπτική, ποια στιγμή ακριβώς ήταν στο σημείο για να αρχίσει η αντίστροφη πορεία.

Στο κέντρο η φωτογραφία με τους Γρύπες, από την Αίθουσα του Θρόνου, στην Κνωσό και κάτω, η ταινία με τις γραμμές, που θυμίζουν φλόγες. (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).

 

Είχα καθίσει για να ξεκουραστώ ύστερα από πολλή ώρα φωτογράφισης, για να ανακάμψουν οι αντοχές στα δάκτυλα του αριστερού χεριού που χρεώνονται με την ευθύνη να κρατούν ακίνητη την camera σε μια φωτογράφιση κλειστού χώρου με δύσκολες φωτιστικές συνθήκες. Ο Paul Faure ήταν δίπλα μου με αυτή την καταπληκτική λεπτομέρεια και εγώ είχα απέναντί μου την Τοιχογραφία από την Αίθουσα του Θρόνου στην Κνωσό.

Σε μια ταινία κάτω από τους γρύπες μοιάζει να αποτυπώνονται φλόγες. Έτσι έγινε ο συνειρμός με τις φωτιές που αναφέρει ο Paul Faure για τη «στιγμή» του Θερινού Ηλιοστάσιου.

Αυτή είναι και η μαγεία των Μινωικών Τόπων. Το μυαλό είναι από μόνο του διαρκώς σε εγρήγορση για όσα βλέπει και σε μια τέτοια κατάσταση, οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι.

 

Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία με τους αντίνωτους Γρύπες στην Κνωσό. (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).

 

Αυτές οι τοιχογραφίες, πέρα από την καλλιτεχνική τους μοναδική αξία είναι και ταμπλό ζωής στο χωροχρόνο. Έχουν μια άνεση να δείχνουν οικείες, έστω και με την απόσταση των κοντά τεσσάρων χιλιάδων ετών. Το ακατάπαυστο παιχνίδι με την αιωνιότητα, το νόημα της φωτιάς ή το φως και των χρωμάτων η εκχοή.

Ο Θεός είναι η εκδοχή του φωτός ή του σκότους;

Χίμαιρες και ουτοπίες στις εκδοχές της αιωνιότητας.

Οι Γρύπες. Μυθικά όντα ή κατασκευές άλλες, όπως ο δήθεν Μινώταυρος, η άρνηση της φύσης σε ένα πολιτισμό εντελώς φυσιοκρατικό; Ο Paul Faure λέει ότι η Αθήνα κατασκευάζει μύθους μέσα από τους οποίους κακολογεί την Κνωσό και τους Μινωίτες.

Ναι, όλα τα ταξίδια οδηγούν σε λογής σκέψεις, παράγουν σκέψεις, ταράζουν τα νερά…

Ταξιδεύω!

Στη Γραμμική Β΄, ο Λαβύρινθος είναι DAPURITO. Και η Ιέρεια του Λαβυρίνθου είναι DAPURITOJO POTINIJA. Ποτέ δεν ξέρεις τι γίνεται, να τύχει δηλαδή να βρεθείς έτσι ξαφνικά μπροστά σε ένα Μινωίτη και να μη μπορείς να συνεννοηθείς.

Τα ταξίδια είναι ένας διαρκής διάλογος, χωρίς τα στενά περιθώρια του χρόνου, με ανοιχτά διαγράμματα. Άρα, και με ένα Μινωίτη ένας διάλογος δεν είναι εντελώς απίθανος, μπροστά σ’ αυτές τις τοιχογραφίες. Στη μικρογραφία του «Τριμερούς Ιερού», για παράδειγμα, αναζητώ την DAPURITOJO POTINIJA και έχω αρκετές ελπίδες να τη βρω. Οι εικόνες είναι μια παγκόσμια α-χρονική γλώσσα, αρκεί να «θυμάσαι» τους κωδικούς.

Έτσι, μου είναι εύκολο να πεταχτώ μέχρι τη Φαραωνική Αίγυπτο και να δω στη 18η Δυναστεία των Φαραώ (1550-1305 προ Χριστού) πρώτο τον Άμασι Α΄ και ανάμεσα στους άλλους, τον Τούθμωση Γ΄, την Χατσεψούτ, τον Τουταγχαμών, τον παμπόνηρο Άϊ και στην ουρά, τελευταίο, τον φοβερό Χορεμπχέμπ.

Πόσο διαφορετικές είναι, αλήθεια οι τοιχογραφίες των τάφων της Valley of the Kings, εκεί στη Δυτική Όχθη του Νείλου, στις Θήβες της Αιγύπτου (το Luxor). Εκεί ο θάνατος φαίνεται να είναι τα πάντα, ενώ εδώ τα πάντα είναι η ζωή. Ωστόσο, η ζωή με το θάνατο είχαν πάντοτε παράξενους διαλόγους. Πριν από λίγο στάθηκα για πολλοστή φορά μπροστά από τον αλαβάστρινο αμφορέα με το ονοματόσημο του Φαραώ Tuthmosis III, που βρέθηκε σε ένα τάφο στον Μασταμπά, κοντά στην Κνωσό.

 

Κνωσός/Ιέρεια των Όφεων

 

Εύκολο να πας στην Αίγυπτο. Με το καράβι από το λιμάνι της Αμνισού, ακολουθώντας τις βόρειες ακτές της Κρήτης, την Τάρμαρο (Μάλια), το Μόλο(;) (Μόχλος), τη Ζακαρού (Ζάκρος) και από κει στη Ρετενού και μετά στο Δέλτα του Μεγάλου Ποταμού, στη Χώρα Κεμέτ.

Αυτές οι τοιχογραφίες έχουν τη δύναμη να με ταξιδεύουν, όπως αυτή των «Ταυροκαθαψίων», που όμοιές της βρέθηκαν στην Tell-el-Daba της Αιγύπτου, φτιαγμένες από Μινωίτες.

 

Τοιχογραφία με σκηνή Ταυροκαθαψίων. Βρέθηκε στην Αίγυπτο και είναι φτιαγμένη από Μινωίτες τεχνίτες.

 

Τα τρία κρητικά δαιμόνια που επικαλούνται στους εξορκισμούς τους (για μια αρρώστια) οι άνθρωποι της Φαραωνικής Αιγύπτου, KATOUR, TIYA και AMAI, είναι ο Κατρέας, ο Δίας και ο Ερμής, όπως υποθέτει ή υποψιάζεται ο Paul Faure;

Ναι, αυτό είναι τελικά το πρώτιστο νόημα των ταξιδιών, όποια κι αν είναι η εποχή.

Κνωσός-Αίγυπτος!

KONOSO - KEMET.

Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, αίθουσα Μινωικών τοιχογραφιών, με τους Γαλάζιους Πιθήκους, αυτόχθονες ή εξ Αιγύπτου, με τους Κεφτιού να εικονίζονται στους Αιγυπτιακούς τάφους και με το ακριβό δώρο του Φαραώ Τούθμωση (αλαβάστρινος αμφορέας) στην Κνωσό.

Οι εποχές έχουν στραμμένη την πλώρη τους στην αιωνιότητα, με το χνώτο των ανθρώπων και το φως των άστρων.

Η γοητευτική Κνωσός, αιώνες μπροστά από την εποχή της, με τις γυναίκες που αφήνουν το στήθος τους να φαίνεται και φορούν μοναδικά κοσμήματα από ορεία κρύσταλλο, χρυσό και πέτρες πολύτιμες.

 

Σαντορίνη/Ακρωτήρι. Η Τοιχογραφία των Γαλάζιων Πιθήκων (Φηρά: Μουσείο Προϊστορικής Θήρας).

 

Η Κνωσός με τα Πολύθυρα, τις ωραίες αυλές και μια αρχιτεκτονική, που δεν παλιώνει.

Μια τέχνη, που διαπερνά τους αιώνες, όπως ο ήλιος, που ανατέλλει καινούριος κάθε πρωί στην ώρα του.

« Αν η τέχνη είναι η ατομική έκφραση μιας ομαδικής πίστεως, η ανάπτυξη του ατομικισμού ευνόησε πολύ την έκφραση πίστεων, που ήταν δεμένες μ’ όλη τους τη δύναμη με τη ζωή». (Paul Faure: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, σελ.400).

Είναι σαν να ταξιδεύω κι εγώ πενήντα αιώνες και βάλε, χωρίς σταματημό. Η Κρήτη που έχω μέσα μου με ταξιδεύει. Ίσως να φταίνε «οι ανθισμένες αμυγδαλιές του Μιραμπέλου», όπως τις μνημονεύει ο Paul Faure στη σελίδα 396.

Ένα τελευταίο απόσπασμα: «Με τον ίδιο τρόπο που και σήμερα όποιος βλέπει στο Μουσείο του Ηρακλείου, στη Σαντορίνη ή στο Μουσείο Ασμόληαν της Οξφόρδης μερικές από τις καθημερινές δημιουργίες των Μινωιτών τεχνιτών, ένα πήλινο αγγείο στολισμένο με ναυτίλους, μια κεφαλή ταύρου από στεατίτη, μια σφραγίδα από σκαλισμένο αχάτη, ένα χρυσό δακτυλίδι που στη σφενδόνα του χόρευαν αρχόντισσες με φορέματα όλο φραμπαλάδες, έχει την άμεση αίσθηση ότι μπαίνει ανεμπόδιστα σ’ έναν κόσμο ομορφιάς που ποτέ δεν γέρασε». (Paul Faure: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, σελ.394).

Πιστεύω πως ένα ταξίδι δεν τελειώνει ποτέ. Κάνει κύκλους στη μνήμη και επιστρέφει διαρκώς με καινούριες σκέψεις.

 

 

ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣΑθήνα 10 Ιουλίου 2013

 



zervonikolakis.lastros.net   Επιστροφή στην αρχική σελίδα